شیفت شب به مجموعه‌ای از فعالیت‌های کاری اطلاق می‌شود که در ساعات غیرمعمول شب، معمولاً از ساعت ۱۰ شب تا ۶ صبح، انجام می‌شود. این نوع کار به دلیل نیاز جامعه به خدمات شبانه‌روزی در حوزه‌های مختلف، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کارمندان و کارگران بسیاری در مشاغلی مانند نگهبانی، خدمات پزشکی، حمل‌ونقل عمومی، و صنایع مختلف به‌طور مداوم در این ساعات مشغول به کار هستند.
کار در شب از نظر زیستی و اجتماعی با چالش‌های بیشتری همراه است. تغییرات در الگوی خواب، اختلالات خواب و استرس‌های ناشی از فعالیت در ساعات غیرمتعارف می‌تواند تاثیرات منفی بر سلامت جسمی و روانی افراد داشته باشد. از این رو، قانون کار برای حمایت از این دسته از کارگران و کارمندان، حقوق و مزایای ویژه‌ای در نظر گرفته است.
بر اساس ماده ۵۳ قانون کار، کارگرانی که در ساعات شبانه از ساعت ۱۰ شب تا ۶ صبح فعالیت میکنند، مشمول حقوق شب‌کاری می‌شوند. محاسبه این حقوق بر اساس ماده ۵۸ قانون کار انجام می‌شود و شامل اضافه‌پرداخت ۳۵ درصد به مزد ساعتی افراد می‌باشد
این قوانین و مقررات، به همراه تدابیر حمایتی برای کاهش اثرات منفی کار در شب، به‌منظور حمایت از سلامت و رفاه کارگران شب‌کار تدوین شده‌اند. در این مقاله قصد داریم به تعریف شب‌کاری، حقوق شب‌کاری و محاسبات مربوط به آن بپردازیم تا با حق و حقوق خود آشنا شوید. پس با ما همراه باشید.
شیفت شب چیست؟
کارمندان و کارگران به طور معمول ۸ ساعت از روز را در محل کار خود سپری میکنند و بقیه زمان را به استراحت و انجام امور شخصی اختصاص می‌دهند. با این حال، به دلیل نیاز جامعه به خدمات شبانه‌روزی در حوزه‌های مختلف، برخی کارمندان و کارگران در ساعات شب نیز مشغول به کار می‌شوند. از آنجا که کار در شب از نظر زیستی و اجتماعی غیرمتعارف و دشوارتر از کار در روز است، قانون برای حمایت از کارگران شب‌کار مزایای ویژه‌ای در نظر گرفته است.
این امر باعث شده است که قانون کار برای حمایت از کارگران و کارمندان شب کاری، حقوق ویژه‌ای برای آن‌ها در نظر بگیرد. بر اساس ماده ۵۳ قانون کار، برای کارگرانی که از ساعت ۱۰ شب تا ۶ صبح در محل کار حضور دارند، شب‌کاری تعریف می‌شود. حتی اگر کارگران فقط چند روز در هفته به صورت شب‌کاری فعالیت کنند، برای آن‌ها حقوق شب‌کاری محاسبه می‌شود. به دلیل دشواری و مشکلات کار در شب، حقوق و مزایای این کارگران با کارگران روزکار متفاوت است.
نحوه محاسبه شب کاری در قانون کار چگونه است؟
شب‌کاری اشکال مختلفی دارد؛ برخی افراد به‌صورت دائم در شیفت شب و برخی دیگر به‌صورت نوبتی کار میکنند. بر اساس ماده ۵۸ قانون کار، فوق‌العاده شب‌کاری به افرادی تعلق میگیرد که به‌طور دائم در شیفت شب فعالیت دارند. در محاسبه فوق‌العاده شب‌کاری کارگران، ۳۵ درصد به مزد ساعتی فرد اضافه می‌شود. محاسبه شب‌کاری براساس مزد ساعتی است و ربطی به مزد روزانه ندارد. بنابراین، برای محاسبه حق شب‌کاری به شیوه زیر عمل می‌شود:
- مجموع ساعات کاری که در شب محاسبه شود
- فوق‌العاده شب‌کاری را برای هر ساعت کارگر محاسبه شود.
- مجموع ساعات کاری شبانه در مبلغ فوق‌العاده ضرب شود تا حق شب‌کاری به دست آید.
این نکته قابل توجه است که کارگری شب کار است که:
- کار در ساعات شب (از ساعت ۲۲:۰۰ تا ۰۶:۰۰) انجام شده باشد.
- کارگر نوبت‌کار نباشد؛ یعنی شیفت شب یکی از شیفت‌های اصلی او نباشد. کارگری که نوبت‌کار است، برای کار در ساعات شب باید ۱۵ درصد بیشتر از مزد ساعات روز دریافت کند.
کارگران شب‌کار مانند سایر کارگران باید در روز جمعه تعطیل باشند. اگر این افراد جمعه شب‌ها در محل کار حاضر شوند و شب دیگری را به‌عنوان تعطیلی انتخاب کنند، علاوه بر دستمزد اضافه شب‌کاری، باید ۴۰ درصد حق تعطیلی هفتگی نیز دریافت کنند که به دستمزد آن‌ها افزوده می‌شود.
قانون استراحت در شیفت شب چگونه است؟
افرادی که شب‌کاری میکنند ممکن است دچار اختلالات خواب شوند و عملکرد روزانه‌شان نیز کاهش یابد. همچنین، اختلالات خواب می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند افسردگی و بیماری‌های قلبی را افزایش دهند. کارگران شب‌کار باید در شیفت شب به همان شکلی که در شیفت روز فعالیت میکنند، کار کنند و قانونی برای خواب در شیفت شب وجود ندارد؛ در برخی موارد که کار سبک است یا تعداد کارمندان شیفت شب زیاد است، کارفرما اجازه میدهد که کارمندان به صورت نوبتی استراحت کنند ولی این موضوع هم در برخی از مشاغل خاص اتفاق می افتد. بنابراین، کارگران شیفت شب باید نیاز به خواب خود را در روز تامین کنند.
لیست برخی از مشاغل شب کاری
برخی از مشاغل که شب کاری دارند عبارت است از:
- نگهبانان
- کارمندان صدا و سیما
- رانندگان اتوبوس‌های بین‌شهری
- پرسنل داروخانه‌های شبانه‌روزی
- کنترل‌کننده ترافیک هوایی
- آتش‌نشانان
- کارکنان بیمارستان
- مأموران نیروی انتظامی
- کارکنان فرودگاه، راه‌آهن و پایانه‌های مسافربری
- کارگران برخی از کارخانه‌ها و کارگاه‌ها مانند پتروشیمی
فرمول محاسبه شب کاری
فرمول محاسبه شب‌کاری به این صورت است که مبلغ فوق‌العاده شب‌کاری که ۳۵ درصد مزد ساعتی است، در مجموع ساعات شب‌کاری ضرب می‌شود. برای اجرای این فرمول، ابتدا باید مجموع ساعات کاری انجام‌شده در شب مشخص شود؛ سپس فوق‌العاده شب‌کاری برای هر ساعت محاسبه گردد و در نهایت، مبلغ فوق‌العاده در مجموع ساعات ضرب شود.
- برای محاسبه مزد ساعتی، کافی است مزد روزانه را بر ۷.۳۳ (حداکثر ساعت کار هر کارگر در روز) تقسیم کنید؛.
(مبلغ دریافتی مزد روز / 7.33)
- برای محاسبه فوق‌العاده شب‌کاری به ازای هر ساعت، مزد ساعتی را در 1.35 ضرب کنید. 1.35 بیانگر این است که کارمندان شیفت شب 35 درصد بیشتر از کارمندان شیفت اداری حقوق دریافت میکنند.
مزد ساعتی * 1.35
- در نهایت، تعداد روزهای شب‌کاری کارگر که ۵ روز و هر کدام ۶ ساعت بوده است را در هم ضرب کرده و تعداد ساعات شب‌کاری در ماه را به دست می‌آوریم.
مبلغ ماهانه = مزد هر ساعت فوق‌العاده شب‌کاری * ساعات شب‌کاری
1,769,428 ÷ 7.33) * 1.3 = 325.884)
تفاوت نوبت کاری و شب کاری
بر اساس ماده ۵۵ قانون کار، اگر ساعات کاری کارگر در طول یک ماه تغییر کند و چرخش داشته باشد، نوبت‌کاری یا شیفت‌کاری رخ میدهد. نوبت‌کاری افراد در طول یک ماه می‌تواند در نوبت‌های صبح، عصر و شب باشد. طبق ماده ۵۶ قانون کار ضرایب محاسبه نوبت‌کاری به شرح زیر است:
- نوبت‌کاری صبح و عصر: 10 درصد
- نوبت‌کاری صبح، عصر و شب: 15 درصد
- نوبت‌کاری صبح و شب: 5/22 درصد
- نوبت‌کاری عصر و شب: 5/22 درصد
شیفت شب برای چه کسانی ممنوع است؟
با توجه به ماده 83 قانون کار، باید دانست که شب کاری برای کارگران نوجوانان در رده سنی 18- 15 ساله ممنوع است. همچنین، اگر محیط کار برای شب کاری مناسب نباشد، کارفرما مجاز به استخدام نیروی شب کار نخواهد بود.
طبق ماده 61 ارجاع كار اضافي به كارگراني كه كار شبانه يا كارهاي خطرناك سخت و زيان آور انجام ميدهند ممنوع است. توجه داشت که شب کاری باید بر اساس توافق کارگر و کارفرما انجام شود و کارفرما اجازه اجبار کارگران به شب کاری را ندارد. اگر شب کاری در قرارداد کارگر ذکر نشده باشد، کارگران نیازی به نگرانی ندارند؛ زیرا در صورت اثبات شب کاری، کارفرما مکلف است تمام حقوق مربوط به شب کاری را براساس قوانین کار پرداخت کند.
در زمینه اضافه کاری شب کاری، باید توضیح داد که قانون ممنوعیت هر گونه اضافه کاری برای کارگران در شیفت شب را تصویب کرده است. بنابراین، کارفرما موظف است از انجام هر گونه اضافه کاری برای کارگران شب کار خود خودداری کند. هر گونه تخلف در این خصوص توسط کارفرما با جریمه نقدی در برابر بار اول مجازات می‌شود و در صورت تکرار، می‌تواند بازداشت میان ۹۱ تا ۱۸۰ روز به همراه داشته باشد.
برخی از افراد موضوع شب کاری و اضافه کاری را درست درک نکرده اند. این دو موضوع کاملا از هم تفکیک شده هستند. طبق قانون وزارت کار، اگر کارگری در طول هفته بیش از 44 ساعت کار کند، کارفرما موظف است به او اضافه کاری پرداخت کند.
ساعت کار طبق قانون کار
طبق ماده 51 قانون کار، ساعات کار به مجموع زمانی اشاره دارد که کارگر نیرو و وقت خود را به منظور انجام کار به کارفرما ارائه میدهد. در بعضی از روزها، کارفرما می‌تواند ساعات کار را کاهش یا افزایش دهد، اما مجموع ساعات کار در هر هفته نباید بیش از 44 ساعت باشد. یعنی روزانه 7.33 ساعت کار.
برای برخی شغل‌های سخت و زیان‌آور، محدودیت ساعات کار به حداکثر 6 ساعت در روز و 36 ساعت در هفته تعیین شده است. همچنین، کارفرما نمی‌تواند کارگر را مجبور به انجام اضافه کاری بیشتر از 4 ساعت در روز کند.
محاسبه شب کاری در نرم افزار حسابداری
محاسبه شب کاری در نرم افزار حسابدارینرم افزارهای حسابداری به ما کمک میکنند تا حقوق ودستمزد کارمندان را به راحتی حساب کنیم. وجود قابلیت محاسبه اضافه کاری و شب کاری در نرم افزار های حسابداری به حسابداران کمک میکند تا با دقت بیشتری میزان حقوق و دستمزد ساعات اضافه کاری، مرخصی و … را محاسبه کنند. البته، نرم افزارهای حسابداری به صورت خودکار نمیتوانند حقوق و دستمزد را محاسبه کنند. بلکه حسابداران باید فرمول های مربوط به حقوق و دستمزد را در آن ها وارد کنند.
محاسبه و ارسال لیست حقوق و دستمزد و مالیات حقوق کارمندان یکی از خدمات اداری و پرسنلی است که شرکت حسابداری اَزتا به کلیه بنگاه های اقتصادی فارغ از تعداد پرسنل انجام میدهد. اگر صاحب کسب و کار هستید و قصد دارید کار اداری و پرسنلی خود را که وقت و انرژی بسیار زیادی از شما میگیرد را برون سپاری کنید، فقط کافیست با شماره 90004656 تماس حاصل فرمایید تا کارشناسان ما شما را راهنمایی کنند.
سخن پایانی
اگر شما هم شب کار هستید، باید بدانید که حق شب‌کاری برای شما به نسبت بیشتری نسبت به کارکنان دیگر تعیین می‌شود. این حقوق بر اساس قوانین مربوطه محاسبه می‌شود و اگر کارفرمای شما این حقوق را پرداخت نکرد، شما می‌توانید اقدامات قانونی برای اعتراض به کارفرما جهت دریافت حقوق خود انجام دهید. به یاد داشته باشید که برای اثبات عدم پرداخت حقوق شب‌کاری، نیاز به ارائه دلایل و مدارک قانونی دارید.
سوالات متداول
- چه زمانی ساعت شب کاری محاسبه می‌شود؟
شیفت شب از 10 شب تا 6 صبح در نظر گرفته می‌شود.
- شرایط شب کاری چیست؟
در اصطلاح، شب‌کاری وقتی محقق می‌شود که دو شرط زیر برقرار باشد:
- انجام کار در ساعات شب، به معنای از ساعت 22:00 تا 06:00.
- کارگر مورد نظر نوبت‌کار نباشد؛ به این معنا که شیفت کاری اصلی او شامل شیفت‌های شب نباشد. کارگرانی که به عنوان نوبت‌کار کار میکنند، برای کار در ساعات شب باید 15 درصد بیشتر از مزد ساعات روز دریافت کنند.
- منظور از ساعت کاری در قانون کار چیست؟
ساعات کار به معنای زمانی است که کارگر وقت و نیرو خود را به منظور انجام کار به کارفرما ارائه میدهد، طبق ماده 51 از قانون کار. در این موضوع، کارفرما حق دارد در برخی از روزها ساعات کار را کاهش دهد و در روزهای دیگر آن را افزایش دهد، با این وجود مجموع ساعات کار در هفته نمی‌تواند از 44 ساعت بیشتر باشد.
بدون دیدگاه