میتوانیم به جرئت بگوییم که مهم‌ترین و اساسی‌ترین مبحث در علم حسابداری، ماهیت حساب ها در حسابداری است؛ به‌طوری‌که آن را الفبای حسابداری می‌نامند، به همین دلیل اگر دانشجویان رشته حسابداری این مبحث را به‌خوبی یاد نگیرند، به‌هیچ‌عنوان نمی‌توانند دیگر مباحث حسابداری را یاد بگیرند؛ بنابراین حتماً پیشنهاد میکنیم ماهیت حسابها در حسابداری را یاد بگیرید. اگر علاقه‌مند به حوزه حسابداری هستید، ما در شرکت حسابداری ازتا یک دوره آموزش حسابداری که به طور کامل از مبتدی تا بازار کار را به شما آموزش می‌دهیم.
ماهیت حسابها
ماهیت حسابها در حسابداری یعنی هر رویداد مالی، بسته به افزایش یا کاهش آن، در سمت بدهکار یا بستانکار حساب ثبت میشود و مانده نهایی آن در پایان دوره مالی مشخص میکند که به کدام سمت از معادله حسابداری تعلق دارد. این اطلاعات مالی در فرم‌های T نمایش داده میشوند که بخش دارایی‌ها در سمت راست و بدهی‌ها و سرمایه در سمت چپ قرار دارند.
معادله حسابداری، یا به عبارت دیگر معادله ترازنامه، به شکل زیر است:
دارایی = بدهی + حقوق صاحبان سهام
این معادله نشان می‌دهد که دارایی‌های شرکت برابر با مجموع بدهی‌های آن و حقوق صاحبان سهام (یا حقوق مالکانه) است.
نحوه تشخیص ماهیت حسابها
برای درک بهتر ماهیت حسابها، باید با روش‌های تشخیص بدهکار و بستانکار شدن حسابها آشنا شویم. این آشنایی به ما کمک میکند تا بتوانیم ماهیت صحیح هر حساب را تشخیص دهیم و درک کنیم که این حساب چطور در معادلات حسابداری تأثیر می‌گذارد. در حسابداری دوطرفه، بدهکار و بستانکار عناوینی هستند که در اسناد حسابداری و دفاتر حسابداری ثبت میشوند تا اثرات مالی رویدادهای یک سازمان را به درستی نمایش دهند.
مهم‌ترین معادله در حسابداری
ما در علم حسابداری، با حسابهای زیادی سروکار داریم از جمله خرید، درآمد، هزینه‌ها، حقوق صاحبان سهام، حسابهای دریافتنی، حسابهای پرداختنی و … . تمام این حسابها به سه دسته تقسیم میشوند: دارایی‌ها بدهی‌ها سرمایه با این سه بخش اصلی، یک معادله مهم ایجاد میشود که در ترازنامه لحاظ میشود. در ضمن اگر در مورد مبحث ترازنامه میخواهید مطالعه داشته باشید. این معادله مهم به این صورت است:
دارایی = بدهی + سرمایه
آشنایی با انواع ماهیت حسابها در حسابداری
درکل ماهیت حسابها در حسابداری به چهار دسته تقسیم میشود:
- بدهکار
- بستانکار
- خنثی
- دوگانه
ماهیت بدهکار
اگر خدمات حسابداری را یک سیستم فرض کنیم، در این سیستم زمانی که حسابی که باید از آن وجه یا خدماتی دریافت کنیم، ثبت شود، این حساب بدهکار ما میشود و از طرفی دیگر زمانی که حسابی، وجه یا خدماتی را از ما بخواهد، این حساب در سیستم حسابداری، بستانکار تلقی میشود. برای مثال زمانی که می‌خواهیم هزینه درآمد کارکنان را ثبت کنیم، هزینه درآمد که خدماتی به ما داده، بدهکار میشود و وجه نقد که وجوه نقدی از ما می‌خواهد، بستانکار میشود. نکته ای که در بحث ماهیت حسابها بسیار مهم است و باید به آن توجه کرد این است که ماهیت حساب های در انواع حسابداری صنعتی، حسابداری تولیدی، حسابداری دولتی و… یکسان است. پس اگر در بحث ماهیت حساب ها به فهم عمیقی دست پیدا کنید، قطعا در حسابداری شرکت های مختلف موفق خواهید بود.
ماهیت‌های حسابداری ۴ نوع هستند که در ادامه آنها را بررسی میکنیم.
ماهیت بدهکار در حسابداری (Debit)
در حسابداری، حساب‌هایی که باعث افزایش دارایی‌های شرکت میشود، ماهیت بدهکار دارند. از جمله:
- دارایی‌های ثابت
- دارایی جاری
- بهای تمام شده کالا
- موجودی کالا
- حسابهای دریافتنی
- موجودی نقد و بانک
- هزینه‌ها
ماهیت هزینه‌ها، حسابهای دریافتی و دیگر حساب‌هایی با ماهیت بدهکار در حسابداری به عنوان مهم‌ترین و پرکاربردترین حسابهای با ماهیت بدهکار، شناخته میشوند. ماهیت حساب های بدهکار در ترازنامه در سمن راست معادله قرار میگیرند.
ماهیت بستانکار
حساب‌هایی که باعث کاهش دارایی‌های شرکت میشوند، دارای ماهیت بستانکار هستند. این حسابها شامل موارد زیر میشوند.
- حسابهای پرداختنی
- فروش
- سود انباشته
- سرمایه و درآمد
- تسهیلات
- بدهی‌های بلندمدت یا غیر جاری
- بدهی‌های جاری
حسابهای با ماهیت بستانکار در معادلات حسابداری دو طرفه در سمت چپ قرار میگیرند. برای آشنا شدن با انواع حساب های موجود در صورت های مالی که دارای ماهیت بستنکار هستند به موراد مذکور توجه نمایید
حساب سرمایه: اندوخته های قانونی- سود و زیان انباشته-
بدهی های جاری: حقوق پرداختنی- مالیات پرداختنی
حساب های پرداختنی: اجاره پرداختنی- بیمه پرداختنی(بیمه مسئولیت کارفرما و بیمه تامین اجتماعی و تکمیلی)- حساب های پرداختنی تجاری
بلدهی های غیر جاری: تسصهیلات مالی- بهره سنوات آتی- ذخیره بازخرید مزایای پایان خدمت- ذخیره بازخرید مرخصی
ماهیت خنثی
حسابهای خنثی در صورت‌های مالی، محاسبه نمی‌شوند و جایگاه مشخصی ندارند. این حساب ها جنبه تعهدی دارند و به ماهیت این حساب ها، حساب های انتظامی نیز میگویند. ویژگی‌های حسابهای با ماهیت خنثی شامل موارد زیر است.
- آنها در هیچ یک از طرف‌های حساب مالی قرار نمی‌گیرند.
- تغییر در آنها رویداد مالی به حساب نمی‌آید.
- در گزارش‌ها و صورت‌های مالی ارائه نمی‌شوند.
- فقط برای توضیح و ارائه آمار در برخی از صورت‌های مالی استفاده میشوند. همچنین، نحوه ثبت این نوع حسابها در حسابهای پرداختی یا دریافتی مشابه است. برای اطلاع بیشتر از ماهیت حساب های خنثی لطفا به مولارد زیر توجه کنید:
انواع حساب های انتظامی به نفع شرکت:
- اسناد تضمینی دریافتنی از کارکنان
- ضمانت نامه های بانکی
- سایر حساب های انتظامی به نفع شرکت
- اسناد تضمینی تنخواه
انواع حساب های انتظامی به عهده شرکت:
- ضمانت نامه های شرکت در مناقصه و مزایده
- ضمانت نامه های حسن انجام کار
- اسناد تضمینی بابت سفارشات
- اسناد تضمینی بابت ضمانت نامه های گمرکی
- اسناد تضمینی بابت تسهیلات مالی دریافتنی
- ضمانتنامه های دریافت پیش دربافت
ماهیت دوگانه (بدهکار – بستانکار)
این نوع حسابها را میتوان در هر دو طرف معادله حسابداری (سمت راست یا چپ)، قرار داد و مانده آنها در پایان سال ممکن است بدهکار یا بستانکار باشد.
برای مثال، حساب جاری شرکا، اگر بدهکار باشد نشان‌دهنده این است که سهامداران به شرکت بدهکار هستند، و اگر بستانکار باشد، نشان‌دهنده این است که شرکت به سهامداران خود بدهکار است. همچنین، حساب تعدیلات سنواتی که جز حقوق صاحبان سهام قرار دارد، مانده آن در پایان سال می‌تواند بدهکار یا بستانکار باشد.
این نوع حسابها، می‌توانند دو طرف معادله حسابداری، قرار بگیرند. مانده این نوع حسابها میتوان هم بدهکار باشد و هم بستانکار.
حسابها از نظر نقل و انتقال به دوره مالی بعدی به دو دسته تقسیم میشوند:
- حسابهای دائمی
- حسابهای موقی
خلاف ماهیت چیست؟
در واقع، اشتباه در ماهیت حسابداری به معنای نادرست بودن اطلاعات ثبت شده است. به عنوان مثال، حسابهای دارایی مانند بانک یا حسابهای دریافتنی، معمولاً مانده بدهکار دارند، و اگر این حسابها در پایان سال مانده بستانکار دارند، به احتمال زیاد در ثبت‌های حسابداری خطا رخ داده است. در نرم افزاهای حسابداری سیستم کنترل خلاف ماهیت وجود دارد و حسابداران برای اطمینان از صحت اطلاعات مالی ثبت شده از آن استفاده میکنند. از این طریق به راحتی متیوان خلاف ماهیت ها را سنجید. برای آشنایی با انواع خلاف ماهیت به دو مثال زیر توجه کنید:
- مثال اول:
به عنوان مثال اگر هنگام ثبت سند حسابداری؛ هزینه های حساب های پرداختنی شناسایی نشود، قطعا حساب های پرداختنی دچار اختلاف ماهیت میشوند. به عنوان مثال اگر حسابدار هزینه حقوق کارمندان را ثبت نکند و صرفا پرداخت حقوق را ثبت نماید، اختلاف ماهیت اتفاق خواهد افتاد
- مثال دوم:
به عنوان مثال اگر هنگام ثبت سند حسابداری؛ حساب های دریافتنی را به رستی تشخیص ندهیم در حساب های پرداختنی دچار خلاف ماهیت خواهد شد. شرایطی را متصور شوید که حسابدار، مبلغ فروش را ثبت نمیکند و فقط پرداختی مشتری را ثبت میکنیم، در این شرایط، حساب های دریافتنی بستانکار میشود در حالی که ماهیت آن ها بدهکار است.
حسابهای دائمی چیست؟
این نوع حسابها، حساب‌هایی هستند که همیشه به سال مالی بعدی منتقل میشوند. دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه جزء این نوع حسابها هستند.
حسابهای موقتی چیست؟
بر خلاف حسابهای دائمی، حسابهای موقت، حساب‌هایی هستند که در دوره مالی بعد منتقل نمی‌شوند؛ مثل درآمد، هزینه‌ها و برداشت. این نوع حساب در ترازنامه لحاظ نمیشود اما در صورت‌های مالی دیگر مثل صورت سود و زیان، منعکس میگردد.
حسابهای مختلط
اما گاهی در بین حسابهای دائمی و موقتی، یک حساب دیگری با عنوان حسابهای مختلط ایجاد میشود. این نوع حسابها زمانی ایجاد میشود که مانده یک حساب هم در صورت سود و زیان و هم در ترازنامه باید ذکر شود.
ماهیت حسابها در حسابداری
ماهیت حساب ها در حسابداری کمی گیج‌کننده است، اما جای نگرانی نیست؛ تنها با تکرار و تمرین، می‌توانید به آنها کاملاً تسلط پیدا کنید.
ماهیت حساب خرید
حساب خرید ماهیت بدهکار دارد؛ بنابراین همان‌طور که گفتیم، با افزایش آن بدهکار است و با کاهش آن، بستانکار میشود. عواملی که باعث کاهش یا بستانکار شدن آن میشود عبارت‌اند از: برگشت از خرید، تخفیف‌های نقدی و … .
ماهیت حساب فروش
ماهیت حساب فروش بستانکار است؛ بنابراین با افزایش، در طرف بستانکار و با کاهش در طرف بدهکار، ثبت زده میشود. عواملی مثل فروش کالا و تجهیزات، موجب افزایش یا بستانکار شدن این حساب میشود. ازآنجایی که ماهیت بستانکار دارد، حساب فروش همیشه مانده بستانکار دارد.
ماهیت حساب هزینه
همان‌طور که می‌دانید، در هر کسب‌وکاری، برای انجام تعهدات و خدماتی که ارائه میکند، مشمول هزینه‌هایی میشود. ماهیت حساب هزینه، بدهکار است؛ بنابراین با افزایش بدهکار و با کاهش بستانکار میشود. این حساب موجب کاهش در سرمایه نیز میگردد.
ماهیت حساب درآمد
ماهیت این حساب، بستانکار است. همچنین این حساب موجب افزایش سرمایه نیز میگردد.
ماهیت حساب پیش‌پرداخت
این حساب زمانی ثبت میشود که ما یک نوع کالا یا خدماتی را قبل از آنکه آن را دریافت کنیم، مبلغ آن را به طور کامل پرداخت کنیم. در این صورت این حساب جزء دارایی‌ها ما به‌حساب می‌آید؛ بنابراین ماهیت بدکار نیز دارد.
ماهیت حساب های دریافتنی
حسابهای دریافتنی، ازآنجایی‌که مطالبه شرکت از اشخاص حقیقی یا حقوقی است، دارایی به‌حساب می‌آید؛ به همین دلیل ماهیت بدهکار دارد.
حسابهای پرداختنی، شامل بدهی‌هایی ناشی از خرید کالا، خدمات و … است که جزء بدهی‌های شرکت به‌حساب می‌آید؛ بنابراین ماهیت بستانکار نیز دارد.
ماهیت حساب ذخیره استهلاک
حساب ذخیره استهلاک، مثل تمام حسابهای ذخیره، بستانکار است؛ بنابراین مانده این حساب همیشه باید بستانکار باشد.
ماهیت حساب‌جاری شرکا
حسابهای جاری شرکا، ماهیت دوگانه دارند؛ بنابراین طبق مطلبی که در مورد حسابهای دوگانه گفتیم، در اینجا حسابهای جاری شرکا، یک‌بار در زیرمجموعه حسابهای دریافتنی و یک‌بار در زیرمجموعه حساب پرداختنی لحاظ میشوند. ماهیت این حساب، کاملاً بستگی به ماهیت حسابهای پرداختنی و دریافتنی دارد.
حساب‌جاری شرکا، ازآنجایی‌که نشان‌دهنده تبادلات مالی میان شرکت و شرکا می‌باشد، به حسابرسان داخلی کمک شایانی میکند. اگر حساب‌جاری شرکا بستانکار باشد، نشان‌دهنده این است که شرکت به سهامداران بدهکار است و اگر حساب‌جاری شرکا بدهکار باشد، سهامداران به شرکت بدهکارند.
ماهیت حساب‌جاری کارکنان در حسابداری
حسابهای جاری کارکنان، زیرمجموعه حسابهای دریافتنی است؛ همان‌طور که قبلاً ذکر شد، حسابهای دریافتنی شامل مطالبات شرکت از افراد، بابت انجام خدمات یا فروش کالا است. شرکت هم در گاهی اوقات که به کارکنان خود مساعده‌هایی میکند، از کارکنان خود مطالبه دارد و از آنجایی که حسابهای دریافتنی جزء دارایی است، حساب‌جاری کارکنان نیز ماهیت بدهکار دارد.
جدول ماهیت حسابها در حسابداری
در جدول زیر می‌توانید تمام ماهیت تمام حساب ها را به صورت یکجا مشاهده کنید:
| نام حساب | گروه حساب | ماهیت حساب |
|---|---|---|
| حساب جاری شرکا | بدهی جاری | بستانکار |
| حساب پیش دریافت | بدهی جاری | بستانکار |
| حساب پرداختنی | بدهی جاری | بستانکار |
| حساب وام کارکنان | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب پیش پرداخت | دارایی جاری | بدهکار |
| مالیات بر ارزش افزوده خرید | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب استهلاک انباشته | بدهی جاری | بستانکار |
| حساب انتظامی | حساب کنترلی | هم بدهکار هم بستانکار |
| حساب اندوخته قانونی | حقوق صاحبان سهام | بستانکار |
| حساب اسناد پرداختنی | بدهی جاری | بستانکار |
| حساب اعتبار اسنادی | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب اسناد دریافتنی | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب اندوخته | حقوق صاحبان سهام | بستانکار |
| حساب برگشت از خرید | بهای تمام شده کالا فروش رفته | بستانکار |
| حساب برگشت از فروش | هزینه | بدهکار |
| بهای تمام شده کالای فروش رفته | بهای تمام شده کالا فروش رفته | بدهکار |
| حساب بانک | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب برداشت شرکا | بدهی جاری | بستانکار |
| پیش دریافت درآمد | بدهی جاری | بستانکار |
| پرداختنی تجاری | بدهی جاری | بستانکار |
| پیش پرداخت اجاره | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب تنخواه | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب تخفیفات نقدی خرید | بهای تمام شده کالا فروش رفته | بستانکار |
| حساب تعدیلات سنواتی | حقوق صاحبان سهام | هم بدهکار هم بستانکار |
| حساب تقسیم سود | حقوق صاحبان سهام | هم بدهکار هم بستانکار |
| تخفیفات نقدی فروش | هزینه | بدهکار |
| حساب تعهد صاحبان سهام | حقوق صاحبان سهام | بستانکار |
| حساب جاری کارکنان | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب جاری شرکا | بدهی جاری | بستانکار |
| حساب جذب و انحرافات | بهای تمام شده کالا فروش رفته | بدهکار |
| حساب جاری نزد بانک | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب جاری اشخاص | دارایی جاری | بدهکار |
| سرمایه | حقوق صاحبان سهام | بستانکار |
| فروش | درآمد | بستانکار |
| هزینه | هزینه | بدهکار |
| سپرده حسن انجام کار | بدهی جاری | بستانکار |
| حقوق صاحبان سهام | حقوق صاحبان سهام | بستانکار |
| هزینه حقوق و دستمزد | هزینه | بستانکار |
| سهام خزانه | حقوق صاحبان سهام | بستانکار |
| کنترل خرید | حساب کنترلی | بدهکار |
| حساب ذخیره | بدهی جاری | بستانکار |
| حساب ذخیره مالیات | بدهی جاری | بستانکار |
| ذخیره مطالبات مشکوک الوصول | بدهی جاری | بستانکار |
| رهن و ودیعه | دارایی جاری | بدهکار |
| کالای در راه | دارایی جاری | بدهکار |
| وجوه در راه (بین راهی) | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب صندوق | دارایی جاری | بدهکار |
| ضایعات | هزینه | بدهکار |
نتیجه گیری
ماهیت حساب در حسابداری به این معنا است که هرگونه رویداد مالی، در سمت بدهکار یا بستانکار ثبت میشود و همچنین مانده نهایی آن در پایان دوره مالی کدام سمت معادله حسابداری قرار می‌گیرد. در معادله حسابداری، دارایی‌ها در سمت راست، و بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام در سمت چپ قرار دارند. ماهیت‌های حساب نیز به چهار گروه بستانکاری، بدهی، خنثی و دوگانه تقسیم میشوند. در این مقاله سعی کردیم به تمام نکات مهم درباره ماهیت حساب ها بپردازیم. شناخت ماهیت حساب ها به حسابداران کمک میکند تا با درک دقیق تری از اطلاعات مالی و احتمال خطای کم تر به انجام امور مالی بپردازند.
بدون دیدگاه