میتوانیم به جرئت بگوییم که مهم‌ترین و اساسی‌ترین مبحث در علم حسابداری، ماهیت حساب ها در حسابداری است؛ به‌طوری‌که آن را الفبای حسابداری می‌نامند، به همین دلیل اگر دانشجویان رشته حسابداری این مبحث را به‌خوبی یاد نگیرند، به‌هیچ‌عنوان نمی‌توانند دیگر مباحث حسابداری را یاد بگیرند؛ بنابراین حتماً پیشنهاد می‌کنیم ماهیت حسابها در حسابداری را یاد بگیرید. اگر علاقه‌مند به حوزه حسابداری هستید، ما در شرکت حسابداری ازتا یک دوره آموزش حسابداری که به طور کامل از مبتدی تا بازار کار را به شما آموزش می‌دهیم.
مهم‌ترین معادله در حسابداری
ما در علم حسابداری، با حساب‌های زیادی سروکار داریم از جمله خرید، درآمد، هزینه‌ها، حقوق صاحبان سهام، حساب‌های دریافتنی، حساب‌های پرداختنی و … . تمام این حسابها به سه دسته تقسیم میشوند: دارایی‌ها بدهیها سرمایه با این سه بخش اصلی، یک معادله مهم ایجاد میشود که در ترازنامه لحاظ میشود. در ضمن اگر در مورد مبحث ترازنامه میخواهید مطالعه داشته باشید. این معادله مهم به این صورت است:
دارایی = بدهی + سرمایه
انواع ماهیت حساب ها در حسابداری
درکل ماهیت حسابها در حسابداری به چهار دسته تقسیم میشود:
- بدهکار
- بستانکار
- خنثی
- دوگانه
ماهیت بدهکار و بستانکار
اگر خدمات حسابداری را یک سیستم فرض کنیم، در این سیستم زمانی که حسابی که باید از آن وجه یا خدماتی دریافت کنیم، ثبت شود، این حساب بدهکار ما میشود و از طرفی دیگر زمانی که حسابی، وجه یا خدماتی را از ما بخواهد، این حساب در سیستم حسابداری، بستانکار تلقی میشود. برای مثال زمانی که می‌خواهیم هزینه درآمد کارکنان را ثبت کنیم، هزینه درآمد که خدماتی به ما داده، بدهکار میشود و وجه نقد که وجوه نقدی از ما می‌خواهد، بستانکار میشود. نکته ای که در بحث ماهیت حساب ها بسیار مهم است و باید به آن توجه کرد این است که ماهیت حساب های در انواع حسابداری صنعتی، حسابداری تولیدی، حسابداری دولتی و… یکسان است. پس اگر در بحث ماهیت حساب ها به فهم عمیقی دست پیدا کنید، قطعا در حسابداری شرکت های مختلف موفق خواهید بود.
بر میگردیم به معادله مهم حسابداری؛ همان‌طور که میبینید، دارایی که در سمت راست قرار دارد، ماهیت بدهکار دارد و بدهیها و سرمایه، ماهیت بستانکار دارند. اگر در مورد ترازنامه هم مطالعه کردید، حتماً میدانید که دارایی‌ها در سمت راست و بدهیها و سرمایه در سمت چپ ترازنامه لحاظ میشوند.
در ماهیت بدهکار که شامل تمام دارایی‌ها و هزینه‌ها می‌باشد، زمانی که ماهیت بدهکار افزایش یابد، در طرف بدهکار یا راست ثبت میشود و زمانی که کاهش یابد، در طرف بستانکار یا چپ، ثبت میشود. مانده این نوع حسابها، همیشه بدهکار است. در ماهیت بستانکار، درست برعکس بدهکار است، زمانی که افزایش می‌یابد در طرف بستانکار یا چپ ثبت میشود و زمانی که کاهش می‌یابد در طرف بدهکار یا راست ثبت میشود. ماهیت این نوع حسابها، بستانکار است.
ماهیت خنثی
این نوع از ماهیت حسابها در حسابداری ، وجه تعهدی دارند و در رویدادهای مالی ثبت نمی‌شوند. مثل حساب‌های انتظامی و غیر انتظامی.
این دسته از حسابها سه ویژگی دارند:
- نسبت به تمام حساب‌های مالی کاملاً بی‌طرف است؛ یعنی در طرف هیچ حساب مالی قرار نمی‌گیرد
- عدم ارائه در گزارشات مالی؛ اما گاهی برای ارائه آمار استفاده میشود
- در حساب های دریافتنی و پرداختنی، ثبت مشابهی دارند.
ماهیت دوگانه
این نوع حسابها، می‌توانند دو طرف معادله حسابداری، قرار بگیرند. مانده این نوع حسابها میتوان هم بدهکار باشد و هم بستانکار.
حسابها از نظر نقل و انتقال به دوره مالی بعدی به دو دسته تقسیم میشوند:
- حساب‌های دائمی
- حساب‌های موقی
حساب‌های دائمی
این نوع حسابها، حساب‌هایی هستند که همیشه به سال مالی بعدی منتقل میشوند. دارایی‌ها، بدهیها و سرمایه جزء این نوع حسابها هستند.
حساب‌های موقتی
بر خلاف حساب‌های دائمی، حساب‌های موقت، حساب‌هایی هستند که در دوره مالی بعد منتقل نمی‌شوند؛ مثل درآمد، هزینه‌ها و برداشت. این نوع حساب در ترازنامه لحاظ نمیشود اما در صورت‌های مالی دیگر مثل صورت سود و زیان، منعکس میگردد.
حساب‌های مختلط
اما گاهی در بین حساب‌های دائمی و موقتی، یک حساب دیگری با عنوان حساب‌های مختلط ایجاد میشود. این نوع حسابها زمانی ایجاد میشود که مانده یک حساب هم در صورت سود و زیان و هم در ترازنامه باید ذکر شود.
ماهیت حسابها در حسابداری
ماهیت حساب ها در حسابداری کمی گیج‌کننده است، اما جای نگرانی نیست؛ تنها با تکرار و تمرین، می‌توانید به آنها کاملاً تسلط پیدا کنید.
ماهیت حساب خرید
حساب خرید ماهیت بدهکار دارد؛ بنابراین همان‌طور که گفتیم، با افزایش آن بدهکار است و با کاهش آن، بستانکار میشود. عواملی که باعث کاهش یا بستانکار شدن آن میشود عبارت‌اند از: برگشت از خرید، تخفیف‌های نقدی و … .
ماهیت حساب فروش
ماهیت حساب فروش بستانکار است؛ بنابراین با افزایش، در طرف بستانکار و با کاهش در طرف بدهکار، ثبت زده میشود. عواملی مثل فروش کالا و تجهیزات، موجب افزایش یا بستانکار شدن این حساب میشود. ازآنجایی که ماهیت بستانکار دارد، حساب فروش همیشه مانده بستانکار دارد.
ماهیت حساب هزینه
همان‌طور که میدانید، در هر کسب‌وکاری، برای انجام تعهدات و خدماتی که ارائه میکند، مشمول هزینه‌هایی میشود. ماهیت حساب هزینه، بدهکار است؛ بنابراین با افزایش بدهکار و با کاهش بستانکار میشود. این حساب موجب کاهش در سرمایه نیز میگردد.
ماهیت حساب درآمد
ماهیت این حساب، بستانکار است. همچنین این حساب موجب افزایش سرمایه نیز میگردد.
ماهیت حساب پیش‌پرداخت
این حساب زمانی ثبت میشود که ما یک نوع کالا یا خدماتی را قبل از آنکه آن را دریافت کنیم، مبلغ آن را به طور کامل پرداخت کنیم. در این صورت این حساب جزء دارایی‌ها ما به‌حساب می‌آید؛ بنابراین ماهیت بدکار نیز دارد.
ماهیت حساب دریافتنی
حساب‌های دریافتنی، ازآنجایی‌که مطالبه شرکت از اشخاص حقیقی یا حقوقی است، دارایی به‌حساب می‌آید؛ به همین دلیل ماهیت بدهکار دارد.
ماهیت حساب پرداختنی
حساب‌های پرداختنی، شامل بدهی‌هایی ناشی از خرید کالا، خدمات و … است که جزء بدهی‌های شرکت به‌حساب می‌آید؛ بنابراین ماهیت بستانکار نیز دارد.
ماهیت حساب ذخیره استهلاک
حساب ذخیره استهلاک، مثل تمام حساب‌های ذخیره، بستانکار است؛ بنابراین مانده این حساب همیشه باید بستانکار باشد.
ماهیت حساب‌جاری شرکا
حساب‌های جاری شرکا، ماهیت دوگانه دارند؛ بنابراین طبق مطلبی که در مورد حساب‌های دوگانه گفتیم، در اینجا حساب‌های جاری شرکا، یک‌بار در زیرمجموعه حساب‌های دریافتنی و یک‌بار در زیرمجموعه حساب پرداختنی لحاظ میشوند. ماهیت این حساب، کاملاً بستگی به ماهیت حساب‌های پرداختنی و دریافتنی دارد.
حساب‌جاری شرکا، ازآنجایی‌که نشان‌دهنده تبادلات مالی میان شرکت و شرکا می‌باشد، به حسابرسان داخلی کمک شایانی میکند. اگر حساب‌جاری شرکا بستانکار باشد، نشان‌دهنده این است که شرکت به سهامداران بدهکار است و اگر حساب‌جاری شرکا بدهکار باشد، سهامداران به شرکت بدهکارند.
ماهیت حساب‌جاری کارکنان در حسابداری
حساب‌های جاری کارکنان، زیرمجموعه حساب‌های دریافتنی است؛ همان‌طور که قبلاً ذکر شد، حساب‌های دریافتنی شامل مطالبات شرکت از افراد، بابت انجام خدمات یا فروش کالا است. شرکت هم در گاهی اوقات که به کارکنان خود مساعده‌هایی میکند، از کارکنان خود مطالبه دارد و از آنجایی که حساب‌های دریافتنی جزء دارایی است، حساب‌جاری کارکنان نیز ماهیت بدهکار دارد.
جدول ماهیت حسابها در حسابداری
در جدول زیر می‌توانید تمام ماهیت تمام حساب ها را به صورت یکجا مشاهده کنید:
| نام حساب | گروه حساب | ماهیت حساب |
|---|---|---|
| حساب جاری شرکا | بدهی جاری | بستانکار |
| حساب پیش دریافت | بدهی جاری | بستانکار |
| حساب پرداختنی | بدهی جاری | بستانکار |
| حساب وام کارکنان | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب پیش پرداخت | دارایی جاری | بدهکار |
| مالیات بر ارزش افزوده خرید | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب استهلاک انباشته | بدهی جاری | بستانکار |
| حساب انتظامی | حساب کنترلی | هم بدهکار هم بستانکار |
| حساب اندوخته قانونی | حقوق صاحبان سهام | بستانکار |
| حساب اسناد پرداختنی | بدهی جاری | بستانکار |
| حساب اعتبار اسنادی | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب اسناد دریافتنی | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب اندوخته | حقوق صاحبان سهام | بستانکار |
| حساب برگشت از خرید | بهای تمام شده کالا فروش رفته | بستانکار |
| حساب برگشت از فروش | هزینه | بدهکار |
| بهای تمام شده کالای فروش رفته | بهای تمام شده کالا فروش رفته | بدهکار |
| حساب بانک | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب برداشت شرکا | بدهی جاری | بستانکار |
| پیش دریافت درآمد | بدهی جاری | بستانکار |
| پرداختنی تجاری | بدهی جاری | بستانکار |
| پیش پرداخت اجاره | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب تنخواه | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب تخفیفات نقدی خرید | بهای تمام شده کالا فروش رفته | بستانکار |
| حساب تعدیلات سنواتی | حقوق صاحبان سهام | هم بدهکار هم بستانکار |
| حساب تقسیم سود | حقوق صاحبان سهام | هم بدهکار هم بستانکار |
| تخفیفات نقدی فروش | هزینه | بدهکار |
| حساب تعهد صاحبان سهام | حقوق صاحبان سهام | بستانکار |
| حساب جاری کارکنان | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب جاری شرکا | بدهی جاری | بستانکار |
| حساب جذب و انحرافات | بهای تمام شده کالا فروش رفته | بدهکار |
| حساب جاری نزد بانک | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب جاری اشخاص | دارایی جاری | بدهکار |
| سرمایه | حقوق صاحبان سهام | بستانکار |
| فروش | درآمد | بستانکار |
| هزینه | هزینه | بدهکار |
| سپرده حسن انجام کار | بدهی جاری | بستانکار |
| حقوق صاحبان سهام | حقوق صاحبان سهام | بستانکار |
| هزینه حقوق و دستمزد | هزینه | بستانکار |
| سهام خزانه | حقوق صاحبان سهام | بستانکار |
| کنترل خرید | حساب کنترلی | بدهکار |
| حساب ذخیره | بدهی جاری | بستانکار |
| حساب ذخیره مالیات | بدهی جاری | بستانکار |
| ذخیره مطالبات مشکوک الوصول | بدهی جاری | بستانکار |
| رهن و ودیعه | دارایی جاری | بدهکار |
| کالای در راه | دارایی جاری | بدهکار |
| وجوه در راه (بین راهی) | دارایی جاری | بدهکار |
| حساب صندوق | دارایی جاری | بدهکار |
| ضایعات | هزینه | بدهکار |
بدون دیدگاه