یکی از مهم‌ترین منابع که دولت‌ها از آن کسب درآمد می‌کنند، اخذ مالیات است. مالیات به روش‌های مختلف از اشخاص حقیقی و حقوقی دریافت می‌شود؛ در این میان یکی از انواع مالیات که درصد زیادی از افراد در جامعه از وجود آن آگاهی ندارند، مالیات پنهان یا مالیات سیاه است.
در مورد مالیات پنهان باید گفت که این نوع مالیات به صورت مستقیم دریافت نمی‌شود و معمولا از طریق اعمال بر قیمت کالاها و خدمات به صورت غیرمستقیم و پنهان از افراد جامعه دریافت می‌شود. با توجه به اهمیت این نوع مالیات و اثرات آن بر اقتصاد و جامعه در این مطلب قصد داریم با تعریف مالیات پنهان و انواع آن آشنا شده و مزایا و معایب آن را مورد بررسی قرار دهیم.
مالیات پنهان چیست؟
برای تعریف مالیات پنهان می‌توان گفت که یک نوع مالیات غیرمستقیم است با این تفاوت که به دلیل اعمال شدن بر روی قیمت کالاها و خدمات، بدون اطلاع از مصرف‌کنندگان اخذ می‌شود. اصلی‌ترین هدف این نوع از مالیات این است دولت بتواند بدون تأثیر منفی بر روی تقاضا برای محصولات و کالاهای مختلف و تغییر در رفتار خریداران، درآمد خود را افزایش دهد.
نکته اصلی در مورد مالیات پنهان، مخفی بودن آن است. امروزه که سیستم‌های تراکنشی مدرن ظهور کرده و مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌توان انواع مالیات‌های پنهان را مشاهده کرد. به عنوان مثال می‌توان به عوارضی بزرگراه‌ها اشاره کرد که امروزه با استفاده از فرستنده‌های خودکار روی خودروها اعمال می‌شود و هیچ‌کس از وجود آن مطلع نیست.
مالیات پنهان چه مزایا و معایبی دارد؟
همانطور که اشاره شد مالیات پنهان یا مالیات سیاه یک از انواع مالیات است که به طور معمول بر قیمت کالاها و خدمات اعمال می‌شود و به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع دولت‌ها به حساب می‌آید. این نوع مالیات دارای مزایا و معایبی است که آگاهی نسبت به آن‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است.
مزایای مالیات پنهان
از مهم‌ترین مزایای مالیات پنهان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تأثیرگذاری بر رفتار خرید مصرف‌کنندگان و کم کردن تقاضا برای خرید کالاهای مضر
- افزایش درآمد دولت از طریق تأثیرگذاری بر مخارج بیشتر
- جلوگیری از فرار مالیاتی
- کمک به افزایش درآمد دولت به واسطه حضور گردشگران و افراد غیرمقیم
معایب مالیات پنهان
در کنار مزایایی که عنوان شد، مالیات پنهان یا مالیات سیاه یک سری معایب دارد که باید مورد توجه قرار بگیرد. از جمله معایب مالیات پنهان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش کم اثر تقاضا برای برخی محصولات مانند سیگار
- افزایش بار مالیاتی فقرا در مقایسه با ثروتمندان و افزایش شکاف طبقاتی در جامعه
- افزایش تورم و افزایش قیمت نهایی محصولات و کالاها
- کاهش بی‌اطلاعی عمومی در توزیع مالیات
انواع مالیات پنهان
در مورد مالیات پنهان باید به این نکته اشاره کرد که این مالیات در انواع مختلفی وجود دارد. به همین دلیل برای آشنایی بیشتر با این مالیات و ویژگی‌های آن در ادامه با انواع آن آشنا می‌شویم.
مالیات سفر خارجی
یکی از انواع مالیات پنهان که در هزینه‌های سفر مستتر است، مالیات سفر خارجی نام دارد. این نوع از مالیات به عنوان عوارض خروج از کشور از سفرهای زمینی، هوایی و دریایی از مسافران اخذ می‌شود. این مبلغ به صورت ثابت از طرف دولت تعیین شده و به نوع وسیله نقلیه سفر مرتبط نیست. درآمد حاصل از این مالیات به صورت مستقیم وارد خزانه دولت می‌شود. شاعلان خارج از کشور دارای کارنامه شغلی، خدمه وسایل نقلیه، دانشجویان، دارندگان گذرنامه سیاسی، بیماران، مرزنشینان و زائران اربعین از جمله مواردی هستند که از پرداخت این عوارض معاف هستند.
مالیات بر گناه (کالاهای زیان‌آور)
منظور از مالیات بر گناه به عنوان یکی از انواع مالیات پنهان، مالیاتی است که بر یک سری کالاهای مضر برای سلامتی مانند سیگار، تنباکو و نوشیدنی‌های قندی اعمال می‌شود. خریداران این نوع کالاها بدون آگاهی مستقیم برای خریدن آن‌ها مبلغ بیشتری پرداخت می‌کنند که این هزینه صرف منافع و مصارف عمومی می‌شود.
مالیات بابت صدور کارت و پروانه‌های کسب
افرادی که قصد دارند کسب و کار جدید راه‌اندازی کنند باید پروانه کسب اخذ کنند. این افراد برای دریافت پروانه کسب باید هزینه‌ای به عنوان حق تمبر پرداخت نمایند که یک نوع مالیات پنهان محسوب می‌شود. هزینه‌های مربوط به صدور کارت‌هایی مانند گواهینامه، کارت پایان خدمت و گواهی اشتغال به تحصیل نیز از این نوع مالیات محسوب می‌شوند.
مالیات تورمی
زمانی که تورم افزایش پیدا می‌کند، قدرت خرید مردم به میزان زیادی کم می‌شود. در این دوران، دولت‌ها به منظور جبران کسری بودجه کشور، چاپ و انتشار پول بیشتر را در دستور کار خود قرار می‌دهند؛ این موضوع یکی از عواملی است که باعث افزایش نقدینگی و در نهایت تشدید تورم می‌شود. در این شرایط مالیات تورمی بر مردم این کشور تحمیل می‌شود که معمولا قشر ضعیف و کارگران در یک جامعه بیشتر از سایر اقشار از این شرایط متضرر می‌شوند؛ زیرا در این شرایط درآمد این قشر از جامعه با افزایش تورم تناسب ندارد.
مالیات بر واردات
یکی دیگر از انواع مالیات پنهان، مالیات واردات است؛ این نوع مالیات از طریق اخذ هزینه‌های گمرکی، حق ثبت سفارش کالا، سود بازرگانی و عوارض واردات کالا محقق می‌شود. هدف از اعمال این نوع مالیات توسط دولت به منظور کاهش خرید محصولات خارجی و افزایش تقاضا برای تولیدات داخل اعمال می‌شود.
مالیات بر درآمد
نوع دیگری از مالیات پنهان است که دولت از افراد در ازای درآمدی که بدست می‌آورند، دریافت می‌کند. بر اساس قانون کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی باید در پایان هر سال مالی، میزان درآمد کسب شده خود را به سازمان امور مالیاتی گزارش دهند. سازمان امور مالیاتی بر اساس گزارش ارائه شده توسط اشخاص میزان مالیات پرداختی را مشخص می‌کند. در برخی از کشورها از روش تصاعدی برای اخذ مالیات بر درآمد استفاده می‌شود؛ به این صورت که هر چه درآمد افزایش پیدا کند مالیات متعلقه به آن نیز افزایش می‌یاید.
مالیات بر اقلام ضروری
این نوع مالیات در واقع هزینه‌های است که بر اقلام ضروری مانند قبوض آب، تلفن، گاز و برق و همچنین سایر اقلام که دارای استفاده روزمره هستند، اعمال می‌شود و معمولا مصرف‌کنندگان به جزئیات آن توجهی ندارند.
نحوه دریافت مالیات پنهان چگونه است؟
همانطور که در تعریف مالیات پنهان گفته شد، این نوع مالیات هزینه‌هایی است که در قیمت نهایی کالاها و خدمات اعمال می‌شود و به همین دلیل به صورت مستقیم قابل تشخیص نیست. به عنوان مثال تعرفه‌های گمرکی نوعی از مالیات پنهان محسوب می‌شوند؛ با اینکه پرداخت این تعرفه‌ها بر عهده بازرگانان بوده و در صورت عدم پرداخت مشمول جرایم مالیاتی و مالی می‌شوند، اما در نهایت این هزینه‌ها به قیمت نهایی کالاها اضافه شده و از مصرف‌کننده اخذ می‌شود. در واقع دولت به منظور حفظ رقابت بین‌المللی این مالیات را در قیمت کالاها مستتر کرده تا به این شکل تقاضا برای محصولات در بازار تحت تأثیر قرار نگیرد.
تاثیرات مالیات پنهان بر جامعه چگونه است؟
با توجه به تعریفی که از مالیات پنهان و انواع آن ارائه شد باید گفت که این نوع مالیات اثرات مختلفی بر جامعه دارد. یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین اثرات مالیات پنهان، کاهش قدرت خرید مردم است. زیرا در این شرایط قیمت‌ها افزایش پیدا کرده و با توجه به کاهش ارزش پول ملی، توان خرید کمتر و در نتیجه رفاه عمومی کاهش پیدا می‌کند. در این وضعیت، افراد و اقشار دارای درآمد کمتر بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
یکی دیگر از اثرات مالیات پنهان، تأثیر منفی بر سرمایه‌گذاری است؛ زیرا با توجه به افزایش هزینه‌ها و کاهش قدرت خرید مردم، انگیزه برای سرمایه‌گذاری کم می‌شود که نتیجه آن رکود اقتصادی خواهد بود. در مورد مالیات پنهان باید گفت که اثرات آن به مرور در جامعه نمایان می‌شود و اقتصاد کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کاهش قدرت خرید مردم و افزایش نابرابری‌های اجتماعی در اثر این نوع مالیات منجر به نارضایتی عمومی و بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی می‌شود.
چه عواملی در شکل‌گیری مالیات پنهان نقش دارند؟
بر اساس تعریف ارائه شده در مورد مالیات پنهان باید گفت که دولت‌ها در شکل‌گیری این نوع مالیات نقش اساسی ایفا می‌کنند. از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند منجر به شکل‌گیری این نوع مالیات شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تصمیمات اقتصادی دولت در زمینه بودجه و مالیات (به عنوان مثال تلاش برای جبران کسری بودجه از طریق افزایش قیمت‌ها)
- سیاست‌های پولی و مالی دولت (به عنوان مثال تصمیم بانک مرکزی در خصوص نرخ بهره)
- تغییرات و تحولات اقتصادی در سطح بین‌الملل مانند افزایش قیمت نفت یا مواد اولیه
چگونه با مالیات پنهان مقابله کنیم؟
با توجه به تعریفی که از مالیات پنهان ارائه شد این سوال در ذهن شکل می‌گیرد که آیا امکان مقابله با این نوع مالیات و جلوگیری از اثرات آن وجود دارد؟ یکی از اصلی‌ترین راه‌های مقابله با این نوع مالیات، افزایش شفافیت مالی است. در واقع دولت‌ها باید باید به منظور آگاهی جامعه از میزان مالیات‌های پنهانی که بر آن‌ها اعمال می‌شود، اطلاعات مربوط به درآمدها و هزینه‌های خود را به صورت شفاف ارائه کنند.
اصلاح سیاست‌های مالی یکی دیگر از راه‌های مقابله با مالیات پنهان است. در واقع دولت‌ها می‌توانند با استفاده از راه‌های مستقیم و شفاف برای تأمین بودجه خود به جای افزایش غیر مستقیم هزینه‌ها با این نوع مالیات مقابله نمایند. یکی دیگر از روش‌های مقابله با مالیات پنهان، افزایش آگاهی عمومی است که به مردم کمک می‌کنند تا بتوانند به خوبی از حقوق خود دفاع کنند. در این زمینه رسانه‌ها و سازمان‌های مدنی می‌توانند نقش مؤثری ایفا کنند.
نمونه‌هایی از مالیات پنهان در ایران
در ایران با توجه به شرایط اقتصادی و سیاست‌های مالی دولت، نمونه‌های زیادی از مالیات پنهان وجود دارد که به صورت مستقیم و غیر مستقیم قیمت نهایی محصولات و خدمات را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از مهم‌ترین نمونه‌های مالیات پنهان در ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش قیمت سوخت به دلیل افزایش غیر مستقیم هزینه‌های زندگی
- مالیات بر ارزش افزوده به دلیل افزایش قیمت نهایی محصولات و کاهش قدرت خرید مردم
- عوارض گمرکی کالاهای وارداتی به دلیل افزایش مستقیم قیمت نهایی محصولات و کالاهای اساسی
- مالیات بر ارزش افزوده خدمات مانند خدمات ارتباطی، خدمات بانکی، خدمات حمل و نقل و…
- عوارض صدور مجوز برای فعالیت‌های اقتصادی
- مالیات نقل و انتقال املاک
- مالیات خودرو (به صورت سالیانه و بر اساس نوع و مدل خودرو تعیین می‌شود)
- عوارض شهرداری
- هزینه‌های مربوط به انشعابات آب، برق، گاز
مالیات پنهان روی چه کالاهایی اعمال می‌شود؟
همانطور که گفته شد مالیات پنهان هزینه‌ای است که بر روی کالاها و خدمات اعمال شده و منجر به افزایش قیمت نهایی آن‌ها و کاهش خرید مردم می‌شود. کالاهای اساسی، انرژی، سوخت، دخانیات، کالاهای لوکس، قبوض خدماتی و برخی از تراکنش‌های مالی از جمله کالاها و خدماتی هستند که مالیات پنهان بر روی آن‌ها اعمال می‌شود.
جهت کسب اطلاع بیشتر از کالاها و خدمات تحت تأثیر مالیات پنهان می‌توانید از خدمات مشاوره مالیاتی ازتا استفاده کنید.
نتیجه گیری
با اینکه مالیات پنهان همانطور که از نام آن مشخص است، به صورت نامحسوس بوده و مانند انواع مالیات به صورت مستقیم اخذ نمی‌شود اما در اقتصاد یک کشور نقش کلیدی بر عهده دارد. در صورتی که شهروندان از این نوع مالیات آگاهی داشته باشند می‌توانند تصمیمات اقتصادی هوشمندانه‌تری اتخاذ نمایند. همچنین این شرایط باعث می‌شود که دولت‌ها در مسیر شفافیت بیشتر گام بردارند. در واقع دولت‌ها برای مقابله با این نوع مالیات باید بتوانند یکی از چالش‌های اساسی یعنی ایجاد تعادل بین منابع مالی و حفظ عدالت اقتصادی را رفع کنند. به طور کلی در صورتی که درک عمیق نسبت به مالیات پنهان وجود داشته باشد، می‌تواند در مسیر ساخت اقتصاد شفاف‌تر و عادلانه‌تر گام برداشت.
سوالات متداول:
1- هدف از مالیات سیاه یا مالیات پنهان چیست؟
اصلی‌ترین هدف مالیات پنهان افزایش درآمد دولت است بدون این رفتار خرید مصرف‌کنندگان تحت تأثیر مستقیم قرار بگیرد. جلوگیری از فرار مالیاتی نیز یکی دیگر از اهداف این نوع مالیات است.
2- مالیات پنهان چه اثری بر اقتصاد دارد؟
مالیات پنهان می‌تواند با افزایش قیمت نهایی کالاهای اساسی منجر به کاهش قدرت خرید مردم شده و با از بین بردن انگیزه برای سرمایه‌گذاری، منجر به رکود اقتصادی شود.
3- آیا می‌توان از مالیات پنهان اجتناب کرد؟
امکان اجتناب از مالیات پنهان به صورت کامل وجود ندارد اما می‌توان از طریق مدیریت خرید و مصرف کالاهای بدون مالیات یا کم مالیات، اثر آن را کاهش داد.
بدون دیدگاه