در سازمان‌ها، کارکنانی که مشغول به کار هستند وظایف متفاوتی بر عهده دارند؛ با توجه به نیازهای سازمان ممکن است برخی از کارکنان مسئولیت‌های مهم‌تری را بر عهده بگیرند که نیاز به اتخاذ تصمیمات حیاتی و نظارت بر عملکرد دیگر کارکنان داشته باشد.
در سازمان‌ها برای جبران بار مسئولیتی که این افراد بر عهده دارند، مبلغ اضافه‌تری پرداخت می‌شود که به نام حق مسئولیت یا فوق‌العاده مسئولیت شناخته می‌شود.
به همین دلیل در این مقاله قصد داریم با حق مسئولیت در قانون کار آشنا شده و نحوه محاسبه و پرداخت، تأثیر آن بر عیدی، سنوات و… را مورد بررسی قرار دهیم.
حق مسئولیت در قانون کار چیست؟
حق مسئولیت در قانون کار تعریف صریح و مستقیم ندارد و در بیشتر موارد موضوعی است که به عنوان مزایای تکمیلی در قراردادهای کاری بین کارگر و کارفرما یا آئین‌نامه‌های داخلی سازمان‌ها و کسب و کارها مطرح می‌شود.
بر اساس ماده 36 قانون کار، حق مسئولیت در دسته مزایای ثابت به تبع شغل قرار میگیرد که توسط سازمان‌ها جهت جبران مسئولیت‌های اضافی محول شده به کارگران مانند نظارت بر عملکرد تیم، هماهنگی امور و حفظ نظم پرداخت می‌شود. از مهم‌ترین ویژگی‌های حق سرپرستی یا حق مسئولیت در قانون کار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وابسته بودن یه ساعات کار عادی و عدم تبعیت از مزایای اضافه کاری یا شب کاری
- عدم تعلق به همه کارکنان به صورت عمومی و پرداخت به عنوان مزایای ثابت به تبع شغل
- تعیین میزان و نحوه پرداخت بر اساس توافق بین کارگر و کارفرما یا آیین‌نامه‌های داخلی
حق مسئولیت شامل چه افرادی می‌شود؟
همانطور که گفته شد حق مسئولیت در قانون کار تعریف مشخصی ندارد و بیشتر یک مبلغ توافقی است که توسط کارفرما به افرادی که دارای مسئولیت هستند پرداخت می‌شود.
بر این اساس می‌توان گفت که پرداخت حق سرپرستی برای کارفرمایان الزام ندارد. اما کارفرمایان برای حفظ یا جذب نیروی کار خود این مبلغ را پرداخت می‌کنند. این مزیت به کارکنانی که دارای شرایط زیر باشند تعلق میگیرد:
- فعالیت به عنوان سرپرست یا مسئول کارکنان
- برعهده داشتن وظایف نظارتی، مدیریتی یا هماهنگی امور یک گروه
- ذکر شدن نقش سرپرستی به صورت مشخص در قرارداد کاری یا شرح وظایف ابلاغ شده
مزایای دریافت حق مسئولیت
حق مسئولیت در قانون کار تنها یک پرداخت اضافی محسوب نمی‌شود بلکه مزایای زیادی برای کارکنان و کارفرمایان به همراه دارد:
1- افزایش انگیزه و رضایت شغلی:
اختصاص این مزایا نشان می‌دهد که سازمان ارزش مسئولیت و تلاش کارکنان را می‌داند.
2- جبران فشار روانی و سطح پاسخگویی بالا:
امور مدیریتی یا نظارتی نیاز به سطح پاسخگویی بالا و در نتیجه فشار روانی بیشتری دارند که نیازمند جبران مالی است.
3- ایجاد ساختار شفاف پرداخت:
پرداخت حق مسئولیت باعث منظم‌تر شدن نظام حقوق و دستمزد می‌شود.
4- افزایش بهره‌وری:
کارکنانی که با احساس ارزشمند بودن کار می‌کنند، عملکرد بهتری دارند.
بیشتر بخوانید: انواع مرخصی در قانون کار
نحوه محاسبه حق مسئولیت
با توجه به اینکه در قانون کار درصد و مبلغ مشخصی برای حق مسئولیت یا سرپرستی تعیین نشده، این مزایا با استفاده از روش‌های زیر محاسبه و پرداخت می‌شود:
1- درصدی از حقوق پایه:
رایج‌ترین روش محاسبه حق مسئولیت در درصد زیادی از سازمان‌ها است که حق سرپرستی را به عنوان درصدی از حقوق پایه تعیین کرده و پرداخت می‌کنند.
2- مبلغ ثابت:
برخی از سازمان‌ها نیز از این روش استفاده می‌کنند و برای کلیه سرپرستان که در یک سطح قرار دارند، بدون در نظر گرفتن حقوق پایه، یک مبلغ ثابت را تعیین کرده و به عنوان حق مسئولیت پرداخت می‌کنند.
در سازمان‌هایی که از روش درصدی برای پرداخت حق مسئولیت استفاده می‌کنند روش محاسبه بسیار ساده است؛ کافی است درصد در نظر گرفته شده به عنوان حق مسئولیت را در حقوق پایه ثبت کرده تا مبلغ آن مشخص شود.
همانطور که گفتیم؛ برای حق مسئولیت در قانون کار و نحوه محاسبه آن فرمول یا درصد ثابت مشخص نشده است. در واقع می‌توان گفت که حق سرپرستی یا مسئولیت یک مبلغ متغیر است که تحت تأثیر عوامل زیر قرار دارد:
- سطح و حجم مسئولیت با توجه به تعداد نفرات تحت سرپرستی
- اهمیت و حساسیت شغل
- سطح حقوق پایه
- آئین‌نامه‌های داخلی سازمان
- توافق اولیه صورت گرفته در زمان عقد قرارداد
تفاوت حق مسئولیت با فوق‌العاده شغل
حق مسئولیت در قانون کار که به نام فوق‌العاده مسئولیت نیز شناخته می‌شود، با فوق‌العاده شغل به عنوان یکی دیگر از مزایای قانونی تفاوت دارد. به همین دلیل آگاهی نسبت به تفاوت‌های این دو مزیت در خدمات حسابداری از اهمیت زیاد برخوردار است. مهم‌ترین موارد تفاوت این دو مزیت در جدول زیر ذکر شده است:
| موارد تفاوت | حق مسئولیت | فوق‌العاده شغل |
| ماهیت مزایا | وابسته به میزان مسئولیت، نظارت و مدیریت | وابسته به سختی، مهارت و اهمیت ذاتی کار |
| شرط دریافت | فقط با وجود مسئولیت‌های خاص شغلی پرداخت می‌شود | حتی بدون داشتن مسئولیت مدیریتی نیز ممکن است پرداخت شود |
| امکان حذف یا تغییر | با تغییر شغل یا کاهش مسئولیت‌ها حذف می‌شود | معمولاً ثابت‌تر است |
حق مسئولیت در فیش حقوقی
حق مسئولیت در قانون کار یکی از مزایایی است که با عنوان مزایای سرپرستی یا حق مدیریت در فیش حقوقی کارکنان درج می‌شود. در واقع بر این اساس حق مسئولیت به عنوان یکی از مزایای مستمر ماهانه شناخته می‌شود که در حسابداری بیمه از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا بر اساس ماده 36 قانون کار، مزایای مستمر ماهانه باید در محاسبه بیمه و مالیات لحاظ شوند. از ویژگی‌های کلیدی حق سرپرستی در فیش حقوقی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
| عنوان در فیش حقوقی | حق مسئولیت، حق سرپرستی، مزایای مدیریتی |
| محل درج | بخش مزایای مستمر (بعد از حقوق پایه) |
| تأثیر در حقوق | اضافه شدن به مجموع دریافتی خالص |
| الزام قانونی | در صورت ذکر شدن در قرارداد کار، امکان حذف توسط کارفرما وجود ندارد |
پرداخت حق مسئولیت برای کارگران مشمول قانون کار
همانطور که در مورد حق مسئولیت در قانون کار گفته شد، این مزیت به کلیه کارکنان تعلق نمی‌گیرد و تنها به کارکنانی پرداخت می‌شود که در کنار وظایف کاری خود، مسئولیت‌های اضافی مانند سرپرستی گروهی از کارکنان را پذیرفته‌اند. بر این اساس کارگران مشمول کار در صورتی که شرایط زیر را داشته باشند، می‌توانند حق مسئولیت دریافت کنند:
- داشتن مسئولیت رسمی در شرح وظایف شغلی
- اداره کردن نیروها یا تجهیزات حساس
- قرار گرفتن در پست‌های مالی، نظارتی یا فنی حساس
- داشتن وظایف فراتر از کار عادی
حتی اگر در شرح وظایف شغلی ثبت نشده باشد اما کارگر در عمل مسئولیت بیشتری بر عهده بگیرد، می‌تواند درخواست پرداخت حق مسئولیت داشته باشد.
تاثیر حق مسئولیت در سنوات، مرخصی و عیدی
بر اساس توضیحات ارائه شده، حق مسئولیت در قانون کار به عنوان مزایای مستمر ماهانه شناخته می‌شود که به همین دلیل در محاسبه عیدی کارکنان تأثیر دارد. بر این اساس فرمول محاسبه عیدی به شرح زیر است:
۶۰ × (حقوق پایه روزانه + پایه سنوات + حق سرپرستی روزانه).
سنوات یکی دیگر از مزایایی است که محاسبه آن بر اساس آخرین مزد ثابت صورت میگیرد؛ به این معنی که حق مسئولیت بر روی سنوات نیز تأثیر داشته و با استفاده از فرمول زیر محاسبه می‌شود:
آخرین حقوق ماهانه (شامل حقوق پایه، پایه سنوات و حق سرپرستی) × تعداد سالهای خدمت
بیشتر بخوانید: دریافت بیمه بیکاری
نحوه ثبت حق مسئولیت در لیست بیمه
حق مسئولیت در قانونی کار مزیتی است که ماهیت مستمر دارد و به عنوان مزایای مستمر ماهانه در نظر گرفته می‌شود. به همین دلیل کارفرما باید مبلغ پرداختی به عنوان حق مسئولیت را در گزارش ماهانه بیمه تأمین اجتماعی به عنوان مزایای مشمول بیمه ثبت نماید.
در صورتی که کارفرما نسبت به ثبت حق مسئولیت مشمول بیمه اقدام نکند، مرتکب تخلف شده است. این امکان برای کارفرما وجود ندارد که حق مسئولیت را به صورت سلیقه‌ای به عنوان مزایای غیر مشمول در نظر بگیرد.
جرایم عدم پرداخت حق مسئولیت
اگر کارفرما به رغم وجود مسئولیت شغلی، حق مسئولیت را پرداخت نکند یا کمتر از حد توافق پرداخت کند، کارگر می‌تواند به اداره کار مراجعه کرده و بابت این موضوع از کارفرما شکایت کند. در این شرایط ممکن است اتفاقات زیر رخ دهد:
- کارفرما ملزم به پرداخت معوقات می‌شود.
- کارفرما جریمه عدم ثبت صحیح در لیست بیمه را پرداخت می‌کند.
- در صورت تکرار، امکان تعلیق خدمات تأمین اجتماعی یا جریمه‌های مالی وجود دارد.
در صورتی که کارفرما نسبت به حق مسئولیت اقدام نکند و کارگر بابت عدم پرداخت از کارفرما شکایت کند، به طور معمول رأی به نفع کارگر صادر می‌شود؛ زیرا حق مسئولیت نتیجه مسئولیت‌های واقعی شغلی است و در صورت توافق به عنوان مزایای مستمر ماهانه در نظر گرفته شده و باید پرداخت شود.
جمع‌بندی
حق مسئولیت در قانون کار یکی از مزایای مهم و کاربردی برای کارگران و کارمندان است که در ازای مسئولیت‌های مدیریتی، نظارتی یا حساس پرداخت می‌شود. این مزایا اگر به صورت مستمر و ماهانه پرداخت شود، در اغلب موارد مشمول بیمه، سنوات، مرخصی و عیدی بود و باید در فیش حقوقی به صورت شفاف ثبت شود.
کارگران مشمول قانون کار در صورتی که وظایف بیشتری نسبت به شغل پایه خود داشته باشند، حق دارند این مزایا را دریافت کنند و در صورت عدم پرداخت می‌توانند به اداره کار مراجعه کرده و از کارفرما شکایت کنند.
با توجه به عواقب عدم پرداخت حق مسئولیت و مشکلاتی که می‌تواند به همراه داشته باشد، سازمان‌ها و کسب و کارهای مختلف می‌توانند از خدمات شرکت حسابداری ازتا در این حوزه بهره‌مند شوند.
سوالات متداول:
1- حق مسئولیت در قانون کار دقیقاً به چه معناست؟
حق مسئولیت مبلغی است که به کارکنان دارای وظایف مدیریتی، نظارتی یا حساس برای جبران سطح بالای پاسخگویی و مسئولیت پرداخت می‌شود.
2- چه شرایطی برای دریافت حق مسئولیت لازم است؟
داشتن مسئولیت رسمی، نظارت بر کارکنان، حساسیت شغلی یا پذیرش وظایف بیش از حد معمول از شرایط اصلی دریافت این مزایا است.
3- آیا حق مسئولیت مشمول بیمه و مالیات می‌شود؟
بله با توجه به اینکه حق مسئولیت به عنوان مزایای مستمر ماهانه در فیش حقوقی ثبت می‌شود، مشمول بیمه و مالیات خواهد بود.
4- تفاوت بین حق مسئولیت و فوق‌العاده سختی کار چیست؟
حق مسئولیت برای جبران وظایف مدیریتی و نظارتی است، اما سختی کار مبلغی است که برای فعالیت در مشاغل دشوار یا خطرناک پرداخت می‌شود.
5- اگر کارفرما حق مسئولیت را پرداخت نکند چه می‌شود؟
کارگر می‌تواند به اداره کار شکایت کند که در این شرایط کارفرما ملزم به پرداخت معوقات و جریمه خواهد شد.
بدون دیدگاه