محاسبه هزینه استهلاک دارایی در حسابداری به تخصیص هزینههای مربوط به داراییهای ثابت در طول مدت استفاده از آنها کمک میکند. این فرآیند با هدف تطابق هزینهها با درآمدهای کسبشده انجام میشود و از روشهای مختلفی برای برآورد هزینه استهلاک دارایی استفاده میکند. در این مقاله به بررسی محاسبه استهلاک اموال در حسابداری میپردازیم. با ازتا همراه باشید.
نحوه محاسبه هزینه استهلاک داریی ها و ثبت در حسابداری
استهلاک به معنای تخصیص هزینه خرید داراییهای ثابت به مدت زمانی که آن داراییها مورد استفاده قرار میگیرند، است. هدف از حسابداری استهلاک، اندازهگیری دقیق سود و تأثیر کاهش ارزش داراییها بر سودآوری است.
در حسابداری، اصل تطابق هزینه با درآمد وجود دارد که به واحدهای تجاری این الزام را میدهد که هزینه داراییها را در طول دوره زمانی که از آنها برای کسب درآمد استفاده میشود، توزیع کنند. به عبارت دیگر، بهای تمام شده دارایی ثابت در طول عمر مفید آن دارایی تقسیم میشود و بهطور منظم به عنوان هزینه در صورتهای مالی ثبت میگردد تا مطابقت دقیقی با درآمدهای کسب شده داشته باشد.
استهلاک چیست؟ (Depreciation)
همانطور که میدانید، با گذشت زمان، ارزش داراییها کاهش مییابد. این کاهش ارزش که به طور سالیانه رخ میدهد، به عنوان هزینه استهلاک دارایی شناخته میشود. استهلاک به معنای تخصیص تدریجی هزینه خرید داراییها و داراییهای بلندمدت به مدت زمان معین از عمر مفید آنها است. به عبارت دیگر، هزینه استهلاک فرایند تقسیم قیمت نهایی دارایی بر اساس عمر مفید آن و تخصیص آن به هر سال است.
این عمل مطابق با اصل تطابق درآمد و هزینه است؛ چرا که داراییهای ثابت، مانند ماشینآلات تولیدی، برای تولید درآمد استفاده میشوند و بنابراین لازم است که هزینههای مربوط به آنها طی مدت زمان استفاده به هزینههای جاری تبدیل شود تا عمر مفید دستگاه به پایان برسد. هدف از استهلاک، تخصیص تدریجی هزینه بهجای تعیین ارزش فعلی دارایی است. با گذشت زمان و کاهش عمر اقتصادی دارایی، هزینه استهلاک به صورت منظم در حسابهای مالی به عملیات واحد اقتصادی اختصاص مییابد.
علت استهلاک چیست؟
عواملی چون گذشت زمان، استفاده مداوم و فرسودگی سبب کاهش ارزش داراییها میشوند. این فرآیند استهلاک تا جایی ادامه مییابد که دارایی ممکن است دیگر کارایی خود را از دست بدهد. فرسودگی ممکن است به دلایل مختلفی از جمله موارد زیر رخ دهد.
- استفاده مداوم از دارایی
- گذر زمان و تأثیرات آن
- کیفیت پایین یا نقصهای ساختاری در دارایی
- زنگ زدگی و پوسیدگی ناشی از عوامل محیطی
- کهنه شدن تکنولوژی و از رده خارج شدن تجهیزات
برای داراییهایی که انتظار نمیرود دوباره مورد استفاده قرار گیرند، باید ارزش آنها به میزان پیشبینی شده از فروش آنها کاهش یابد. این مقدار به عنوان “خالص ارزش بازیافتنی” شناخته میشود. اموال بدون استفاده باید در حساب خاصی به عنوان داراییها ثبت و نگهداری شوند.
عوامل تعیین هزینه استهلاک
برای محاسبه هزینه استهلاک دارایی های ثابت، لازم است که موارد زیر را در نظر داشته باشیم.
- بهای تمام شده: این شامل هزینه خرید، هزینههای ساخت، هزینههای حمل، نصب و راهاندازی دارایی است.
- عمر مفید برآوردی: مدت زمانی که دارایی به طور مفید و مؤثر استفاده میشود.
- ارزش اسقاط برآوردی: مبلغی که از فروش دارایی در پایان عمر مفید آن پیشبینی میشود.
در محاسبه استهلاک اموال، به طور کلی از یک عامل واقعی و دو عامل برآوردی استفاده میشود. تفاوت بین بهای تمام شده و ارزش اسقاط، مبنای محاسبه استهلاک قرار میگیرد. در بسیاری از موارد، به ویژه زمانی که مقدار حاصل از فروش اسقاط یا هزینههای مربوط به آن ناچیز باشد، ممکن است از محاسبه ارزش اسقاط صرفنظر شود. فرمول محاسبه بهای تمام شده دارایی به صورت زیر است.
بهای تمام شده = مبلغ خرید + ارزش افزوده + هزینه حمل و نقل + هزینه نصب و راهاندازی
عمر مفید دارایی ممکن است بر اساس دورههای زمانی مشخص مانند ماهها یا سالها، یا بر اساس مقادیر تولیدی مانند واحدهای تولیدی یا ساعات کارکرد تعیین شود. با کاهش عمر مفید دارایی، استهلاک به عنوان هزینه به عملیات واحد اقتصادی اختصاص مییابد. در صورتهای مالی، هزینه استهلاک بر اساس نوع استفاده از دارایی به یکی از دستههای هزینه فروش، هزینه اداری یا هزینه ساخت کالای فروش رفته تخصیص مییابد.
توجه: هزینههای پیادهسازی و تعویض ممکن است به هزینههای اولیه دارایی اضافه شود و محاسبه و برآورد هزینه استهلاک ممکن است با توجه به سیاستهای شرکت متفاوت باشد.
هزینه استهلاک در حسابداری چگونه محاسبه میشود؟
محاسبه هزینه استهلاک دارایی با در اختیار داشتن بهای تمام شده دارایی (که شامل بهای خرید آن و ارزش افزوده و هزینههای حمل و نصب آن است) و عمر مفید و ارزش اسقاط آن به دست میآید، بنابراین، محاسبه استهلاک اموال به یک عامل واقعی (بهای تمام شده تاریخی) و دو عامل برآوردی یا تخمینی (عمر مفید دارایی و ارزش اسقاط آن) بستگی دارد.
در صورت سود و زیان، استهلاک براساس کاربرد دارایی به یکی از سه نوع هزینه: فروش، اداری، یا ساخت کالای فروشرفته ارائه میشود. به طور کلی، استهلاک به دو روش بر صورت سود و زیان تأثیر میگذارد.
- مستقیماً به عنوان هزینه ثبت میشود و باعث افزایش آن میگردد؛ مانند هزینه استهلاک وسایل نقلیه مورد استفاده در بخش فروش.
- به عنوان بخشی از بهای تمامشدهی کالا ثبت میشود و پس از فروش کالا به حساب بهای تمامشدهی کالای فروشرفته منتقل میگردد؛ مانند استهلاک ماشینآلات تولیدی.
روش های محاسبه استهلاک دارایی ها در حسابداری
چهار روش متداول برای محاسبه هزینه استهلاک دارایی وجود دارد که در هر یک، مبالغ متفاوتی در طول دورههای مختلف تخصیص مییابد. با این حال، در نهایت تمامی این روشها به یک نتیجه یکسان منجر میشوند، زیرا در پایان عمر مفید دارایی، کل هزینه استهلاکپذیر آن مستهلک خواهد شد. در هر دوره نمیتوان از روشهای مختلفی استفاده کرد؛ بلکه باید یک روش واحد برای کل دورهها اعمال شود. البته، در برخی موارد خاص و با رعایت اصول و استانداردهای حسابداری، تغییر روش استهلاک امکانپذیر است.
-
روش خط مستقیم
روش خط مستقیم یکی از سادهترین و متداولترین روشهای محاسبه استهلاک است که به دو شیوه محاسبه میشود.
-
عمر مفید
در این روش محاسبه استهلاک اموال، هزینه استهلاک داراییها در هر سال ثابت و یکسان است. این روش با استفاده از فرمول زیر محاسبه میشود:
هزینه استهلاک دارایی به روش خط مستقیم = (بهای تمام شده دارایی – ارزش اسقاط) ÷ عمر مفید
-
نرخ سالانه
برای محاسبه استهلاک با روش خط مستقیم، میتوان علاوه بر در نظر گرفتن عمر مفید دارایی، از یک نرخ ثابت سالانه نیز استفاده کرد. در این روش، اگر مدت زمان استفاده از دارایی یکسان باشد، نتیجه محاسبات استهلاک نیز مشابه خواهد بود. در این حالت، بهای تمامشده دارایی به طور یکنواخت و با یک نرخ ثابت در طول عمر مفید آن کاهش مییابد.
نرخ سالانه =100* (عمر مفید/1)
هزینه استهلاک دارایی= (ارزش اسقاط – بهای تمام شده )* نرخ سالانه
-
روش نزولی
در این روش، فرض بر این است که دارایی در سالهای اولیه عمر مفید خود، بهرهوری و استفاده بیشتری نسبت به سالهای پایانی دارد. به عبارت دیگر، ارزش و عملکرد دارایی در سالهای اول بیشتر از سالهای آخر است. بنابراین، هزینه استهلاک هر سال کاهش مییابد.
هزینه استهلاک به روش نزولی = (بهای تمام شده دارایی – مانده استهلاک انباشته) × نرخ نزولی
-
روش نزولی مضاعف
این روش به صورت مضاعف از روش نزولی به دست میآید و برای محاسبه استهلاک داراییهای ثابت در سالهای اولیه استفاده میشود. این روش به شرکتها این امکان را میدهد که هزینههای مالیاتی را به سالهای آینده منتقل کنند.
هزینه استهلاک به روش نزولی مضاعف = (بهای تمام شده – استهلاک انباشته) × ۲ ÷ عمر مفید
-
روش مجموع سنوات
برای استفاده از این روش، ابتدا باید مجموع سنوات عمر مفید دارایی را محاسبه کرد. سپس با تقسیم عمر مفید باقیمانده بر مجموع سنوات، هزینه استهلاک هر سال محاسبه میشود.
هزینه استهلاک به روش مجموع سنوات = (بهای تمام شده – ارزش اسقاط) × عمر مفید باقیمانده ÷ مجموع سنوات
برای مثال، اگر عمر مفید دارایی ۴ سال باشد، مجموع سنوات به صورت زیر محاسبه میشود.
مجموع سنوات=1+2+3+4=10
در این روش، در سال اول عمر مفید باقیمانده ۴ سال، در سال دوم ۳ سال، در سال سوم ۲ سال و در سال چهارم ۱ سال است. با استفاده از این مقادیر و فرمول فوق، هزینه استهلاک هر سال بهطور جداگانه محاسبه میشود.
ثبت استهلاک در پایان سال به چه صورت است؟
در تمام روشهای محاسبه استهلاک، پس از محاسبه هزینه استهلاک در پایان هر سال، باید ثبت زیر در دفاتر حسابداری انجام شود.
شرح | بدهکار | بستانکار |
هزینه استهلاک | ͯ | |
استهلاک انباشته | ͯ |
این ثبت حسابداری به منظور انتقال هزینه استهلاک به حساب استهلاک انباشته و شفافسازی مالی در دفاتر انجام میشود.
استهلاک انباشته چیست؟
مجموع استهلاکهایی که برای داراییهای ثابت در سالهای گذشته محاسبه و ثبت شده است، به نام استهلاک انباشته شناخته میشود. این مبلغ نمایانگر کل هزینههایی است که شرکت از زمان آغاز استفاده از دارایی، به حساب هزینه استهلاک اختصاص داده است. استهلاک انباشته به طور معمول دارای ماهیت بستانکاری است و جزء حسابهای دائمی به شمار میآید، که به دورههای مالی آینده منتقل میشود.
مفاهیم کاربردی در برآورد استهلاک در حسابداری
درک مفاهیم کلیدی استهلاک برای محاسبه و مدیریت مالی اهمیت ویژهای دارد. در اینجا به توضیح این مفاهیم میپردازیم.
- عمر مفید دارایی: مدت زمانی که انتظار میرود یک دارایی در یک واحد تجاری به کار گرفته شود و ارزش تولیدی داشته باشد.
- ارزش اسقاط: مبلغی که پیشبینی میشود از فروش یا تعویض دارایی در انتهای عمر مفید آن بهدست آید.
- ارزش دفتری: ارزش یک دارایی که در ترازنامه ثبت میشود. برای محاسبه این ارزش، باید استهلاک انباشته را از بهای تمام شده دارایی کم کرد.
- بهای تمام شده واقعی: مبلغ نقدی یا معادل نقد که برای خرید یا ساخت یک دارایی پرداخت شده است، بهاضافه هزینههای مربوط به حمل و نقل و تأمین مالی.
استفاده از نرمافزارهای مدیریت دارایی ثابت، فرآیند محاسبه هزینه استهلاک دارایی را سادهتر کرده و دقت و کارایی را افزایش میدهد. این نرمافزارها به مدیریت بهینه داراییها و اتخاذ تصمیمات مالی بهبود یافته کمک میکنند. با این ابزارها، میتوان تمام اطلاعات مربوط به داراییهای ثابت را بهطور یکپارچه مدیریت و بهروز رسانی کرده و به تحلیلهای دقیقتری دست یافت.
مبانی و اصول محاسبه استهلاک به روش خط مستقیم
این روش که سادهترین شیوه برای محاسبه استهلاک است، بهطور مستقیم ارزش اسقاط را از بهای تمام شده دارایی کسر کرده و نتیجه را بر تعداد دورهها یا سالها تقسیم میکند. این روش بهطور خاص به زمان ارتباط دارد و برای موقعیتهایی که استفاده از دارایی و عملکرد آن در هر دوره مشابه است و همچنین زمانی که هزینههای تعمیر و نگهداری در هر دوره بهطور مساوی برآورد میشود، بهکار میرود.
استهلاک سالانه در روش خط مستقیم = (ارزش اسقاط – بهای تمام شده )/ عمر مفید (سال)
روش خط مستقیم بهدلیل سادگیاش کاربرد زیادی دارد. این روش زمانی مناسب است که میزان بهرهبرداری از دارایی و هزینههای مربوط به نگهداری آن در طول دورههای مختلف یکسان باشد و نیازی به تغییر در برآورد هزینهها نباشد.
روش محاسبه استهلاک نزولی
روش استهلاک نزولی یا کاهشی یکی از روشهای رایج برای محاسبه استهلاک داراییهاست که در آن از یک نرخ ثابت برای محاسبه هزینه استهلاک استفاده میشود. در این روش، نرخ استهلاک به ارزش دفتری دارایی (بهای تمام شده منهای استهلاک انباشته) اعمال میشود، که منجر به تخصیص هزینههای بیشتری در سالهای ابتدایی و کاهش تدریجی هزینهها در سالهای بعدی میشود. این روند بهطور دقیقتری کاهش ارزش دارایی را با گذر زمان منعکس میکند. مراحل محاسبه استهلاک نزولی به شرح زیر است.
- محاسبه نرخ استهلاک مستقیم: ابتدا باید نرخ استهلاک به روش مستقیم محاسبه شود.
- تعیین نرخ استهلاک نزولی: این نرخ بهدست آمده از ضرب نرخ استهلاک مستقیم در عامل تسریع (مثل 2 برای روش دوبرابر نزولی) محاسبه میشود.
- محاسبه هزینه استهلاک: نرخ استهلاک نزولی بر ارزش دفتری دارایی در ابتدای دوره ضرب میشود تا هزینه استهلاک دوره مشخص گردد.
- بهروزرسانی ارزش دفتری: هزینه استهلاک محاسبه شده از ارزش دفتری دارایی کسر میشود تا ارزش دفتری جدید بهدست آید.
- بررسی حداقل ارزش دفتری: باید اطمینان حاصل شود که ارزش دفتری از ارزش اسقاط کمتر نمیشود.
استفاده از روش استهلاک نزولی بهویژه برای داراییهایی که در سالهای اولیه کاهش ارزش بیشتری دارند، بسیار مناسب است و به نشان دادن هزینههای واقعیتر در صورتهای مالی کمک میکند.
روشهای طبقه بندی استهلاک
محاسبه و تعیین مبلغ استهلاک برای هر دوره مالی از روشهای مختلفی پیروی میکند. با وجود ثابت بودن بهای تمام شده و عمر مفید دارایی، هزینه استهلاک در هر روش متفاوت است. این روشها را میتوان به دستههای زیر تقسیمبندی کرد.
-
استهلاک بر اساس ساعات کارکرد
در این روش، هزینه استهلاک هر دوره بر اساس میزان واقعی کارکرد دارایی محاسبه میشود. بهطور مثال، اگر یک ماشین در دوره جاری دو برابر دوره قبل کار کند، هزینه استهلاک آن نیز دو برابر خواهد بود. این روش برای داراییهایی که میزان استفاده متغیری دارند بسیار مناسب است. نرخ استهلاک برای هر ساعت کار به صورت زیر محاسبه میشود.
نرخ استهلاک = کل ساعات کار برآورد شده / (بهای تمام شده – ارزش اسقاط)
مزایا و معایب این روش به شرح زیر است.
- تطابق بهتر هزینه با درآمد تولیدی.
- مناسب برای داراییهایی با کارکرد متغیر.
- غیرعملی برای داراییهایی با ساعات کارکرد مشخص مثل ساختمانها و مبلمان.
-
استهلاک بر اساس میزان تولید
این روش زمانی مناسب است که فایده دارایی به مقدار محصول تولید شده بستگی دارد. مبلغ استهلاک به ازای هر واحد محصول ثابت باقی میماند، در حالی که در روش خط مستقیم، مبلغ استهلاک متغیر است. نرخ استهلاک برای هر واحد محصول به شکل زیر محاسبه میشود.
نرخ استهلاک= میزان تولید برآورد شده/ (بهای تمام شده−ارزش اسقاط)
استفاده از روش استهلاک بر اساس میزان تولید زمانی امکانپذیر است که بتوان میزان تولید واقعی دارایی را به درستی اندازهگیری و تعیین کرد. تفاوت اصلی بین این روش و روش استهلاک بر اساس ساعات کارکرد به نحوه ارزیابی کارایی عملیات تولیدی در دورههای مختلف مربوط میشود.
در شرایطی که داراییها باید بر اساس تولید واقعی آنها استهلاک شوند، روش میزان تولید معمولاً بر روش ساعات کارکرد ترجیح داده میشود، چرا که این روش دقیقتر میتواند هزینهها را با درآمدهای تولیدی همسو کند. با این حال، در هر دو روش میزان استهلاک برای هر دوره مالی متغیر است، در حالی که هزینه استهلاک به ازای هر واحد محصول در روش میزان تولید ثابت باقی میماند.
-
روش مجموع سنوات
این روش بهویژه برای داراییهایی که در سالهای ابتدایی عمر خود کارایی بیشتری دارند و با گذشت زمان کاهش مییابند، کاربردی است. با استفاده از این روش، هزینه استهلاک در سالهای نخستین بیشتر و در سالهای بعدی کاهش مییابد، که این موضوع بهطور دقیقتری بازتابدهنده کاهش ارزش دارایی با گذر زمان است. همچنین، این روش به تطابق بهتری با هزینههای تعمیر و نگهداری در طول زمان کمک میکند، چرا که معمولاً هزینههای تعمیرات در آغاز عمر دارایی کمتر و در مراحل بعدی بیشتر میشود. در این روش، هزینه استهلاک با استفاده از فرمول زیر محاسبه میشود.
هزینه استهلاک= (بهای تمام شده−ارزش اسقاط)× (مجموع سنوات عمر مفید دارایی ÷ عمر مفید باقیمانده دارایی در سال جاری)
-
روش مانده نزولی
در این روش، نرخ استهلاک ثابت بر ارزش دفتری دارایی ضرب میشود که بهطور سریعتر نسبت به روشهای دیگر، هزینه استهلاک را به ثبت میرساند. این روش برای داراییهایی که در سالهای اولیه کاهش ارزش بیشتری دارند مناسب است. برای تعیین میزان استهلاک در این روش، از فرمول زیر استفاده میشود.
هزینه استهلاک= نرخ استهلاک× (بهای تمام شده دارایی− استهلاک انباشته)
-
روش قسط السنین
در این روش، هزینه استهلاک دارایی بر مبنای ارزش فعلی اقساط سالانه یک ریال یا نرخ بازده سرمایهگذاری مورد انتظار محاسبه میشود. به طور کلی، این روش به گونهای طراحی شده است که پس از پایان عمر مفید دارایی، ارزش آن به اندازه اقساط تقلیل مییابد. در روش قسط السنین، علاوه بر محاسبه استهلاک سالانه بهصورت اقساطی، سود تضمین شده سالانه نیز به تدریج کاهش یافته و در عین حال استهلاک انباشته افزایش مییابد. برای تعیین میزان استهلاک سالانه، از فرمول زیر استفاده میشود.
هزینه استهلاک= (ارزش فعلی یک ریال با نرخ i به مدت n×ارزش باقیمانده) − بهای تمام شده دارایی
این روش عمدتاً برای داراییهای گرانقیمت و با عمر طولانی، مانند داراییهای نامشهود و تجهیزات پیشرفته، به کار میرود. علت این انتخاب آن است که این داراییها در طول زمان بهرهوری و ارزش خود را از دست میدهند. همچنین، اجرای این روش ممکن است پیچیده باشد و نیاز به محاسبات دقیق و مکرر داشته باشد.
-
سرمایهگذاری وجوه استهلاکی
این روش به شرکتها کمک میکند تا بودجه لازم برای جایگزینی داراییها را تأمین کنند. با سرمایهگذاری سالانه مبالغ استهلاکی، شرکتها میتوانند منابع مالی لازم برای خرید داراییهای جدید را فراهم کرده و از پرداخت بهره وامهای آینده جلوگیری کنند. این روش به پایداری مالی شرکتها و کاهش وابستگی به وامدهندگان خارجی کمک میکند. این روشها به شرکتها کمک میکنند تا هزینههای واقعی استهلاک را بهتر مدیریت کنند و برنامهریزی مالی بهتری داشته باشند.
سخن آخر
روشهای مختلف محاسبه هزینه استهلاک دارایی شامل خط مستقیم، نزولی، و مجموع سنوات، هرکدام با ویژگیهای خاص خود برای انعکاس کاهش ارزش داراییها در دورههای مختلف طراحی شدهاند. استفاده از نرمافزارهای حسابداری میتواند به بهبود دقت و کارایی در مدیریت و محاسبه استهلاک کمک کند.
سوالات متداول
-
استهلاک دارایی در حسابداری چیست؟
استهلاک دارایی در حسابداری، تخصیص تدریجی هزینه خرید داراییهای ثابت به مدت استفاده آنها است. این فرآیند به منظور اندازهگیری دقیق سود و تأثیر کاهش ارزش داراییها بر سودآوری انجام میشود و به شفافسازی مالی و تطابق هزینه با درآمد کمک میکند.
-
عوامل موثر بر استهلاک دارایی
عوامل مهم در استهلاک استفاده مداوم از دارایی گذر زمان و تأثیرات آن، کیفیت پایین یا نقصهای ساختاری در دارایی، زنگ زدگی و پوسیدگی ناشی از عوامل محیطی و کهنه شدن تکنولوژی و از رده خارج شدن تجهیزات است
-
چه زمانی از روش استهلاک بر اساس ساعات کارکرد استفاده میشود؟
روش استهلاک مبتنی بر ساعات کارکرد برای داراییهایی که میزان استفاده و عملکرد آنها تغییرپذیر است، بسیار مناسب است. در این روش، هزینه استهلاک بهطور مستقیم بر اساس میزان واقعی کارکرد دارایی محاسبه میشود.
-
مزایای استفاده از نرمافزارهای حسابداری در محاسبه استهلاک چیست؟
نرمافزارهای حسابداری به بهبود مدیریت داراییها کمک میکنند و فرآیند محاسبات را بهصورت خودکار و با دقت بالا انجام میدهند. این ابزارها همچنین قابلیت مدیریت یکپارچه داراییهای ثابت را فراهم کرده و به افزایش کارایی و دقت در ثبت و نظارت بر داراییها کمک میکنند.
بدون دیدگاه