قرارداد آتی یکی از پرکاربردترین ابزارهای معاملاتی در بورس کالاست. این قرارداد از سال 1387 در بورس کالای ایران فعال شده است. در قرارداد آتی، خریدار و فروشنده بر سر مشخصات کالا (نوع، مقدار، کیفیت)، قیمت و زمان و مکان تحویل به توافق میرسند. فروشنده متعهد میشود که در تاریخ سررسید، مقدار مشخصی از کالا را با قیمت خاصی به خریدار تحویل دهد. در مقابل، خریدار متعهد میشود که آن کالا را با همان مشخصات خریداری کند.
برای ایجاد تضمین انجام تعهدات، هر دو طرف مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بورس کالا قرار میدهند. این قرارداد دوطرفه است و به خریدار و فروشنده امکان میدهد تا کالایی را با مشخصات مشخص شده در زمان حال بفروشند و چند ماه بعد آن را با قیمت توافقی تحویل داده و وجه آن را دریافت کنند. در ادامه جزئیات این موضوع بیشتر بررسی میشود.
ابزار مشتقه چیست؟
از جمله اصطلاحات مالیاتی، ابزار مشتقه است. ابزار مشتقه قراردادهایی هستند که ارزش آنها از یک دارایی پایه مانند سهام، کالا، ارز یا نرخ بهره مشتق میشود. این ابزارها ارزش مستقلی ندارند و به عنوان ابزاری برای مدیریت ریسک در بازارهای مالی بورس استفاده میشوند. انواع مختلفی از داراییهای پایه میتوانند در این ابزارها مورد استفاده قرار گیرند، از جمله:
- انواع سهام
- انواع کالاها (مانند طلا، نفت، محصولات کشاورزی)
- اعتبارات و وام های مختلف (بزرگ و کوچک)
این ابزارها به سرمایه گذاران امکان می دهند تا ریسک های سرمایه گذاری خود را مدیریت و کنترل کنند. به طور کلی، ابزارهای مشتقه بازار مالی را پویا و کارآمدتر میکنند. ابزار مشتقه مالی به طور کلی به ۴ دسته قراردادهای آتی، قراردادهای اختیار معامله یا آپشن، قراردادهای فوروارد و قراردادهای سوآپ تقسیم میشود.
مفهوم قرارداد آتی چیست؟
قرارداد آتی سبد سهام توافقی است که بر اساس آن، فروشنده متعهد میشود در تاریخ معینی در آینده، سبدی از سهام را به قیمتی که در زمان عقد قرارداد تعیین میشود، به خریدار بفروشد و خریدار نیز متعهد میشود که آن سبد سهام را در تاریخ تعیینشده خریداری کند.
این قراردادها یا همان پیمان آتی بر روی سبدی از سهام پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران منعقد میشوند، بهگونهای که سهام موجود در سبد با سهام یکی از شاخصهای بورس، همسان و مشابه باشند. هدف از طراحی این سبد، تضمین بازدهی و نوساناتی مشابه با همان شاخص است، بهطوریکه نمایندهای دقیق از شاخص موردنظر باشد.
قرارداد آتی چه ویژگیهایی دارد؟
این نوع قراردادها دارای استانداردها و چارچوبهای مشخصی هستند که شامل اطلاعات و شرایط زیر میشوند و باید رعایت و اجرا شوند.
- نوع دارایی پایه
- اندازه دارایی پایه
- حداکثر نوسانات قیمت روزانه
- تاریخ سررسید قرارداد
- مبلغ وجه تضمین اولیه
- روش تسویه حساب روزانه
- بیشترین حجم سفارش
- قیمت تعهد شده برای دارایی پایه
- کارمزدها و جرایم
همچنین ویژگیها و مزایای پیمان آتی شامل موارد زیر میباشد.
- معافیت مالیاتی
- تخصیص سود بانکی به موجودی حساب مشتری
- امکان برداشت موجودی حساب در یک روز
- کارمزدهای بسیار پایین
- قابلیت خرید و فروش نامحدود در هر روز معاملاتی
- واریز سود و زیان به حساب مشتری به صورت روزانه
- دو طرفه بودن بازار و امکان کسب سود از کاهش قیمتها (تنها بازار دو طرفه فعلی در ایران)
- پوشش ریسک
انواع قرارداد آتی در حسابداری صنعتی
انواع قرارداد آتی در حسابداری صنعتیدر حسابداری حقوق و دستمزد، قراردادهای آتی به دو دسته کلی تقسیم میشوند: گروه کالا و گروه مالی.
قراردادهای آتی کالا شامل محصولاتی نظیر محصولات کشاورزی، مواد نفتی، فلزات و غیره هستند. در مقابل، قراردادهای آتی مالی شامل ابزارهایی مانند ارز، اوراق قرضه، سهام و موارد مشابه میباشند. جالب است بدانید که در ایران، قراردادهای آتی کالا ابتدا با معامله سکه تمام بهار آزادی شروع شد و سپس به کالاهایی مانند زعفران، زیره و پسته گسترش یافت. امروزه با بررسی لیست قراردادهای آتی، میتوان انواع مختلف کالاها را مشاهده کرد.
قراردادهای آتی سهام و شاخص نیز، همانطور که اشاره شد، مربوط به ابزارهای مالی هستند. حتی در دنیای ارزهای دیجیتال نیز این نوع قراردادها دیده میشوند. یادگیری قراردادهای آتی یکی از مباحث مهم در دوره حسابداری صنعتی است. به عنوان یک حسابدار صنعتی، از شما انتظار میرود که توانایی تنظیم قراردادهای آتی برای کالاهای مختلف را داشته باشید. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد حسابداری میتوانید مقالات حسابداری پیمانکاری و خدمات اداری و پرسنلی را مطالعه کنید
کاربرد قراردادهای آتی
قرارداد آتی بر پایه مشخصات و اختیاراتی که به معاملهگران ارائه میدهد، شکل میگیرد. این نوع قرارداد بیشتر در بین دو گروه خاص از معاملهگران بازار بورس استفاده میشود. گروه اول شامل کسانی است که میخواهند کالایی در آینده بخرند، اما بهدلیل نوسانات قیمت بازار، آن را پیشخرید میکنند تا دریافت کالای آنها تضمین شود. گروه دوم، معاملهگرانی هستند که از قراردادهای آتی برای کسب سود استفاده میکنند.
این گروه دوم شامل افرادی است که میخواهند از نوسانات بازار درآمد کسب کنند. این افراد میتوانند با استفاده از استراتژیهای معاملاتی، افزایش و کاهش قیمت کالاها، اوراق قرضه و سایر ابزارهای مالی سود ببرند. با پیشبینی تغییرات قیمتی و عقد قرارداد آتی و فروش آن در زمان مناسب، این معاملهگران میتوانند شانس خود را در بازار آتی امتحان کنند.
قرارداد اختیار معامله (options contacts) چیست؟
قرارداد اختیار معامله، یک قرارداد دو طرفه است که خریدار میتواند مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمان مشخص خرید یا فروش کند. بنابراین براساس این قرارداد، خریدار و فروشنده توافق میکنند که در آینده معاملهای انجام دهند. در این معامله، خریدار اختیار معامله با پرداخت مبلغ معینی حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمان مشخص و با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده، به دست میآورد.
از سوی دیگر، فروشنده اختیار معامله، در مقابل اعطای این حق به خریدار و دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد، متعهد به فروش دارایی مذکور براساس مفاد قرارداد است.
دو طرفه بودن قرارداد آتی به چه معناست؟
دو طرفه بودن بازار در قراردادهای آتی به این معناست که هم افزایش و هم کاهش قیمت میتواند سودآور باشد. معاملات یک طرفه به معاملاتی گفته میشود که در آن فرد از افزایش قیمت بازار سود میبرد و از کاهش قیمت بازار ضرر میکند. اما در معاملات دو طرفه، امکان کسب سود در هر دو حالت وجود دارد. به این ترتیب، حتی افت و ریزش بازار نیز میتواند به سودآوری منجر شود. به همین دلیل، قراردادهای آتی همیشه قابل خرید و فروش هستند.
معاملات دو طرفه مزایای خاصی دارند. برای مثال، امکان کسب سود از ریزش قیمتها وجود دارد. همچنین میتوان معاملات چندین برابر موجودی انجام داد که به آنها معاملات اهرمی مالی گفته میشود، اگرچه این نوع معامله ریسک زیادی هم دارد. همچنین امکان کسب سود بدون ریسک یا همان آربیتراژ نیز وجود دارد. همه اینها باعث شده تا معاملات دو طرفه به یکی از قراردادهای پرطرفدار تبدیل شوند.
به طور خلاصه، قرارداد آتی به قراردادی برای خرید و فروش تضمینی اشاره دارد، نه خود خرید و فروش. در این قرارداد، فروشنده متعهد میشود که در تاریخ و زمان مقرر، مقدار معینی از محصولی خاص با کیفیتی خاص را با قیمتی مشخص به خریدار تحویل دهد و خریدار نیز متعهد میشود که این کالا را در همان زمان و به همان قیمت بخرد. دو طرف برای تضمین معامله، مبلغی را به بورس ارائه میدهند. این نوع معامله به دلیل نوسانات بازار به وجود آمده است. به این ترتیب، اگر قیمت افزایش یابد، خریدار سود میکند و فروشنده ضرر میکند و اگر قیمت کاهش یابد، خریدار ضرر کرده و فروشنده سود میبرد.
تفاوت قرارداد آتی و پیمان آتی چیست؟
پیمان آتی یا فوروارد، قراردادی خصوصی بین خریدار و فروشنده است که بر اساس آن، یک دارایی در تاریخی مشخص و با قیمتی از پیشتعیینشده از فروشنده به خریدار انتقال مییابد. برخلاف قرارداد آتی، این قراردادها در تاریخ سررسید باید تسویه شوند. در زمان تسویه پیمان آتی، دو گزینه وجود دارد، «تحویل فیزیکی» یا «تسویه نقدی» دارایی موضوع قرارداد. هدف اصلی ورود به پیمان آتی کاهش و پوشش ریسک ناشی از نوسانات قیمتی است. این قراردادها خارج از بورس و بهصورت خصوصی منعقد میشوند، بنابراین قوانین مشخصی ندارند و انعطافپذیری بالایی دارند.
پیمان آتی میتواند بدون تضمین و الزامات سختگیرانه باشد. مهمترین مزیت پیمان آتی، امکان خرید و فروش دارایی با قیمتی از پیشتعیینشده در آینده است.
البته از جمله معایب این پیمان میتوان به ریسک نکول، غیر استاندارد بودن قرارداد، نبود قوانین سازمانیافته و عدم وجود وجه تضمین اشاره کرد. از آنجایی که پیمان آتی توافقنامهای برای خرید و فروش دارایی پایه در زمان معین در آینده و با قیمت مشخص هستند، به قراردادهای آتی شباهت دارند. با این حال، تفاوتهای مهمی بین این دو نوع قرارداد وجود دارد.
- پیمان آتی در بازار خارج از بورس اما قرارداد آتی در بورس معامله میشود.
- پیمان آتی در واقع توافقات خصوصی بین دو طرف معامله است و با استانداردهای بورسی خاصی مطابقت ندارند، در حالی که قرارداد آتی استاندارد است.
- در پیمان آتی طبق توافق طرفین تاریخ تحویل مشخص میشود و محدودیتی وجود ندارد. اما در قراردادهای آتی چندین ماه برای تحویل تعیین میشود.
- به طور معمول در پیمان آتی پرداخت یکبار و در زمان تحویل انجام میشود، در حالی که در قرارداد آتی پرداختها به صورت روزانه انجام میگیرد.
- معمولا تسویه پیمان آتی با تحویل کالا یا به صورت نقدی انجام میشود، در حالیکه در قرار داد آتی قبل از زمان تحویل معمولاً با یک معاملۀ معکوس بسته میشوند.
جمع بندی و نتیجه گیری
ابزار مشتقه، قراردادهایی هستند که ارزش آنها از یک دارایی پایه مانند سهام، کالا، ارز یا نرخ بهره مشتق میشود و برای مدیریت ریسک در بازارهای مالی مورد استفاده قرار میگیرند. انواع مختلف داراییهای پایه شامل سهام، کالاها، اعتبارات و وامها در این ابزارها به کار میروند.
ابزارهای مشتقه به چهار دسته اصلی تقسیم میشوند: قراردادهای آتی، قراردادهای اختیار معامله یا آپشن، قراردادهای فوروارد و قراردادهای سوآپ. قرارداد آتی یک توافق برای خرید یا فروش یک دارایی در آینده با قیمت معین است و به دو دسته کلی قراردادهای آتی کالا و قراردادهای آتی مالی تقسیم میشود. این قراردادها دارای استانداردها و ویژگیهای مشخصی هستند که باید رعایت شوند، از جمله نوع دارایی پایه، تاریخ سررسید، مبلغ وجه تضمین اولیه و روش تسویه حساب روزانه.
معاملات دو طرفه در قراردادهای آتی به معنای امکان کسب سود از افزایش و کاهش قیمتهاست و به این ترتیب، هم در بازار صعودی و هم نزولی میتوان سود کسب کرد. این معاملات دارای مزایای متعددی هستند، از جمله امکان کسب سود از کاهش قیمتها و معاملات اهرمی. به طور خلاصه، ابزار مشتقه به سرمایهگذاران امکان مدیریت ریسک و بهبود کارایی بازارهای مالی را میدهند. این ابزارها شامل قراردادهای آتی، آپشنها، فوروارد و سوآپها هستند که هر کدام ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این باره با ما در ارتباط باشید.
بدون دیدگاه